Bu Ay Gökyüzü: Ağustos 2022

Ağustos ayında akşamüzeri hava kararırken ilk beliren iki yıldız Arkturus^[1]Arkturus ve Çoban Takımyıldızı’nı Bu Ay Gökyüzü: Mayıs2022‘de anlatmıştık. ve Vega olur. Birbirine benzer parlaklıktaki bu iki yıldız yaz gökyüzünün en parlak yıldızlarıdır. Hava karardıkça diğer parlak yıldızlar da birer birer belirir. Bunlardan biri de Akrep’in kalbi Antares’tir. Hava kararırken tam güneyde belirir. Hava karardığında Akrep takımyıldızını oluşturan diğer yıldızlar ve Akrep’in solundaki Yay takımyıldızı ortaya çıkar.^[2]Akrep ve Yay takımyıldızlarını Bu Ay Gökyüzü: Temmuz 2022‘de anlatmıştık. Vega, Deneb ve Altair’in oluşturduğu Yaz Üçgeni^[3]Yaz Üçgeni’ni ve onu oluşturan yıldızları Bu Ay Gökyüzü: Haziran 2022′de anlatmıştık. de gökyüzünde en yüksek konuma yaklaşmış olur. Yine bu sırada tam tepede gökyüzünün en parlak küresel yıldız kümesini barındıran Herkül takımyıldızı yer alır.

Herkül ve kümesi

Herkül, çok parlak yıldızlardan oluşan bir takımyıldız olmasa da, gökyüzünde yerini öğrendikten sonra kolayca bulunabilen takımyıldızlardan biridir.

Adını mitolojik kahraman Herkül’den alan takımyıldız gökyüzünde baş aşağı duruyor gibi görünür. Bacakları kuzey, başıysa güney doğrultusundadır. Takımyıldızın dörtgen şeklindeki gövdesi onu gökyüzünde bulmayı kolaylaştırır. Bu dörtgeni bulmak için yaz gökyüzünün en parlak yıldızları olan Vega ve Arkturus yardımcı olur. Dörtgen şekil, Vega’dan Arkturus’a giderken, yolun yaklaşık üçte birinde yer alır. Dörtgeni yani Herkül’ün gövdesini bulduktan sonra Herkül’ün bacaklarını ve kollarını bulmak daha kolay olur.

Herkül takımyıldızının en parlak yıldızı olan Ras Algethi bilinen en büyük yıldızlardan biridir. Bir kırmızı dev^[4]Alpar, A., Yıldızların fiziği, https://sarkac.org/2021/02/yildizlarin-fizigi/ olan yıldızın yaklaşık 500 Güneş çapında olduğu düşünülüyor. Ras Algethi Güneş’in yerinde bulunsaydı, bu haliyle Mars’ın yörüngesini bile içine alırdı. Bu yıldız Güneş’ten yaklaşık 1000 kat daha parlaktır.

Herkül’ün gövdesini oluşturan dörtgenin yıldızlarından batıda bulunan ikisinin arasında, gökyüzünün en görkemli küresel yıldız kümesi yer alır. Cherles Messier’in kataloğundaki^[5]Messier albümünü Bu Ay Gökyüzü: Temmuz 2022‘de anlatmıştık 13. gökcismi olan bu küme, gökadamızın çevresine dağılmış 150 küresel kümeden biridir. Herkül Kümesi olarak da adlandırılan M13, ideal gökyüzü koşullarında çıplak gözle silik bir ışık topu olarak görülebilir. Bu küme, yaklaşık 300.000 yıldızdan oluşur.

M13’e dürbünle bakıldığında, yaklaşık üçtebir dolunay çapında, ortası daha parlak, kenarlara doğru silikleşen ışıktan bir küre görülür. Kümenin ortası parlaktır çünkü yıldızlar burada yoğunlaşmıştır. Teleskopla, yüksek büyütmelerde kümenin noktacıklı yapısını da seçmek olasıdır.

Küresel yıldız kümesi nedir?

Küresel yıldız kümeleri düzgün, küresel bir yapıda ve on binlerce yıldızdan oluşan kümelerdir. Samanyolu düzleminin dışında bulunurlar. Gökadanın uyduları oldukları söylenebilir. Gökadalar gibi yıldız oluşturabilecek kadar çok miktarda gaz içermezler. Yeni yıldızlar oluşturamadıkları için yaşlı yıldızlardan oluşurlar.

Perseid Göktaşı Yağmuru

Her yıl 12 Ağustos civarı en yüksek etkinliğine ulaşan Perseid Göktaşı Yağmuru, yılın en etkin göktaşı yağmurlarından biri. Göktaşı yağmuru sırasında saate yaklaşık 100 kadar göktaşı görülebiliyor. Ayrıca gözlemlenmesi en kolay göktaşı yağmuru olduğu da söylenebilir. Çünkü mevsim yaz olduğu için hava genelde açık ve sıcaktır. Bu sayede uzun süre gözlem yapmak mümkündür.

Perseid Göktaşı Yağmuru 12 Ağustos gecesi en yüksek etkinliğine ulaşacak olsa da göktaşları bu tarihten iki hafta öncesinde ve sonrasında da görülebilir. Ancak 12 Ağustos’tan uzaklaştıkça görülebilecek göktaşlarının sayısı azalır.

Bu yıl Perseid Göktaşı yağmuru gözlemleri Ay’ın parlaklığından olumsuz etkilenecek. Çünkü tam da 12 Ağustos’ta Ay Dolunay evresinde olacak ve tüm parlaklığıyla, gece boyunca gökyüzünde olacak. Bu tarihten önceki günlerde Ay sabah hava aydınlanmadan önce batmış olacak. Hem bu nedenle hem de göktaşı yağmurları sabaha karşı daha etkin olduğundan 12 Ağustos’tan birkaç gün önce, sabaha karşı gözlem yapılırsa göktaşı görme olasılığı artar.

Göktaşı yağmuru: 

Dünya’nın atmosferine girip yanan küçük göktaşları geceleri gökyüzünde hızla kayan ışıklar olarak görülür. Dünya belli dönemlerde kuyrukluyıldızların yörüngelerine bıraktığı taş ve tozların içinden geçer. Bu sırada çok sayıda göktaşı atmosfere girip yanar. Bu olaylara göktaşı yağmuru adı verilir.

Ağustos’ta gezegenler

Merkür akşam gökyüzünde bulunuyor ve Güneş’ten yaklaşık bir saat sonra batıyor. Gezegen batarken hava tam kararmamış olduğundan Merkür’ü görmek zor. Ancak batı ufku tamamen açık olan gözlemciler Güneş battıktan kısa bir süre sonra gezegeni görmeyi deneyebilirler. Ayın sonlarına doğru gezegenin ufka göre yüksekliği ve parlaklığı azalacağı için görülmesi daha da zor olacak.

Venüs sabah gökyüzünde gündoğumundan önce doğu ufku üzerinde görülebiliyor ancak ufkun üzerinde iyice alçalmış durumda. Gezegen hava aydınlanmaya başladıktan sonra doğuyor. Gezegenin görülebileceği süre ayın sonlarına doğru daha da kısalacak.

Mars ayın başında gece 1.00 civarında doğuyor. Bu sırada gezegeni doğu ufkunun üzerinde görmek mümkün. Çok parlak olmasa da turuncu rengi sayesinde kolayca tanınan gezegen ilerleyen günlerde daha erken doğuyor olacak. Ay sonundaysa artık geceyarısından önce doğmuş olacak.

Jüpiter ayın başlarında saat 23 civarında doğu ufku üzerinde beliriyor. Ayın sonlarındaysa bundan yaklaşık 2 saat önce, havanın kararmasıyla birlikte doğmuş olacak.

Satürn ayın başlarında hava karardıktan hemen sonra doğuyor. Bu sırada gezegeni doğu ufku üzerinde görmek mümkün. İlerleyen günlerde gezegen giderek yükselecek.

Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi 

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.