Yüzümüzü kuzeye döndüğümüzde Büyük Ayı ilk dikkatimizi çeken takımyıldız olur. Büyük Ayı, Kutupyıldızı’na yakın konumda yer aldığından, ülkemizin yer aldığı enlemlerde yıl boyunca hep gökyüzündedir. Ufkun altına inmez. Ancak sonbahar ve kış aylarında ufka yakın konumda yer alır. Bu nedenle gözlerden de biraz uzak kalır. Takımyıldız bu ay hava karardığında Kutupyıldızı’nın doğusunda, yani onun sağında yer alıyor. İlerleyen günlerde ya da saatlerde gökyüzünde daha da yüksek konuma ulaşacak.
Büyük Ayı’nın sağında, tam doğu ufku üzerinde Aslan Takımyıldızı yükselmiş durumda. İlkbahar’ın habercilerinden biri olarak kabul edilen bu takımyıldızın en parlak yıldızı olan Regulus Aslan’ın kalbini simgeler. Aslan gökyüzünde yükseldikten sonra doğu ufku üzerinde yaz gökyüzünün en parlak yıldızı Arkturus belirir (Başlıktaki haritada görebilirsiniz – Gökyüzü haritasına nasıl bakmalıyım?). Arkturus hava karardığında doğu ufku üzerinde yer alıyorsa ilkbahar gelmiş demektir. Bu, Mart ayının sonlarına doğru gerçekleşir.
Kutupyıldızı’nın diğer tarafına doğru yani biraz solumuza doğru baktığımızdaysa ufuktan Büyük Ayı ile yaklaşık aynı yükseklikte bulunan Kraliçe’yi görebiliriz. Bakış şekline göre M ya da W şekline benzeyen bu takımyıldız Büyük Ayı’nın tersine günler ilerledikçe gökyüzünde alçalıyor. O da Büyük Ayı gibi batmayan takımyıldızlardan biri ancak önümüzdeki birkaç ay gözlerden biraz uzak olacak.
Kraliçe’nin üzerine, tepeye yakın konumda gördüğümüz parlak beyaz yıldızın adı Kapella. Kapella, Arabacı Takımyıldızı’nın en parlak yıldızı ve kış gökyüzünün de en parlak yıldızlarından biri. Kraliçe’yle Kapella arasındaysa Perseus Takımyıldızı bulunuyor. Şeklini günlük yaşamdaki herhangi bir şeye benzetmek zor olduğundan bu takımyıldızı başlangıçta seçmek zor olabilir.
Kapella’nın altında ufkun üzerindeki çok parlak gökcismi Jüpiter. Jüpiter’in artık akşam gökyüzündeki son zamanları.
Yüzümüzü güneye döndüğümüzde gökyüzünün en parlak yıldızı Sirius’u (Akyıldız) tam karşımızda görebiliriz. Gökyüzünün en görkemli takımyıldızı Orion onun sağ üzerinde, yine gökyüzünün en parlak yıldızlarından biri olan Prokyon ise sol üzerinde yer alır. Sirius, Prokyon ve Orion’daki Betelgöz, Kış Ücgenini oluşturur. Kış Üçgeni Mart ayında hava karardıktan sonra gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşmış olur.
Kış gökyüzünün belirgin takımyıldızlarından Boğa’yı ve onun turuncu parlak yıldızı Aldebaran’ı Orion’un sağ üstünde görebiliriz. Birbirine yakın parlaklıktaki iki parlak yıldızı sayesinde İkizler Takımyıldızı’nı gökyüzünde neredeyse tam tepede olduğunu görebiliriz.
Sabah gündoğumundan önce gökyüzüne bakacak olursanız güneyde yaz aylarında görmeye alışkın olduğumuz Akrep ve Yay takımyıldızlarını görebilirsiniz. Eğer karanlık bir yerdeyseniz bu bölgede yer alan Samanyolu’nun merkez bölgesini de görebilirsiniz.
İlkbahar Ilımı
Hem yeryüzüne hem de gökyüzüne ilkbahar geliyor. 20 Mart’ta Güneş ekvator’a dik olarak gelecek ve tüm Dünya’da gece ve gündüz süreleri hemen hemen eşit olacak. Geçmişte insanlar bu olgunun farkına varmış ve bu zamanı ilkbaharın başlangıcı olarak kabul etmiş. Günümüzde bu olaya ilkbahar ılımı adı veriliyor.
Kışın sona erdiği, havaların ısınmaya başladığı ilkbahar ılımı yine pek çok kültürde bahar bayramı olarak kutlanır. “Yeni gün” anlamına gelen Nevruz günümüzün İran topraklarında kurulmuş en önemli eski medeniyetlerden biri olan Pers İmparatorluğu’nda ve çeşitli ülkelerde yeni yılın başlangıcı olarak kabul ediliyordu. Birleşmiş Milletler yaklaşık 3000 yıldan beri kuzey yarımküredeki birçok ülkede süren bu geleneğe dayanarak 2010’da 21 Mart’ı “Dünya Nevruz Bayramı” ilan etti.
İlkbahar ılımı gökbilimsel bakımdan da ilkbaharın başlangıcı olarak kabul edilir. İlkbahar ılımı her zaman 21 Mart’a denk gelmez. Çoğunlukla 21 Mart’ta, bazı yıllarda bu yıl olduğu gibi 20 Mart’ta, nadiren de 19 Mart’ta gerçekleşir. Olaya gökbilimsel açıdan bakacak olursak bu tarihte güneş ışınları ekvatora dik gelir, kuzey ve güney yarıküre eşit miktarda güneş ışığı alır ve gece ile gündüz süreleri eşit olur.
Ülkemizde gündüz süresi, yani Güneş’in ufkun üzerinde olduğu süre 21 Mart’ta 12 saat olur. (Bu süre 21 Aralık’ta 9 saat 20 dakika, 22 Haziran’daysa 15 saattir.) Aslında gündüzü havanın aydınlık olduğu saatler olarak düşünürsek yani gündoğumundan ve günbatımından sonraki alacakaranlık sürelerini de gündüze eklersek Mart ayı boyunca gündüzlerin gecelerden uzun olduğunu söyleyebiliriz. Gece ve gündüz süreleri arasındaki farklar ekvatora yaklaştıkça azalır, kutuplara yaklaştıkça artar.
Yarıgölge Ay Tutulması
25 Mart’taki tutulma yarıgölge tutulma olacak. Yani Dünya’nın yarıgölgesi Ay’ın üzerine düşecek ve Ay’ın parlaklığında belli belirsiz bir azalma olacak. Bu tutulma ülkemizden görülemeyecek. Tutulma Avrupa ve Afrika’nın batısı, Kuzey ve Güney Amerika ile Asya’nın ve Avustralya’nın doğusundan izlenebilecek.
Mart’ta Gezegenler
Merkür ay boyunca akşam gökyüzünde olacak ancak ayın ortalarından sonra batı ufkunun üzerinde görülebilecek kadar yükselecek. Ay sonuna doğru yine batı ufku üzerinde parlayan Jüpiter’in yardımıyla gökyüzünde bulunması görece kolay olabilir.
Venüs sabah gökyüzünde, gündoğumundan hemen önce doğu-güneydoğu ufkunun hemen üzerinde yer alıyor. Sabah hava aydınlanmaya başladıktan sonra Güneş’ten kısa süre önce doğduğundan ayın başlarında sabahları çok kısa sürelerle görülebilecek. İlerleyen günlerde görülmesi daha da zorlaşacak. Gezegen Haziran’da akşam gökyüzüne geçecek ancak akşam alacakaranlığından kurtulacak kadar yükselmesi Ekim ayını bulacak.
Mars da Venüs gibi sabah gökyüzünde. Sabahları hava aydınlanmaya başladıktan sonra doğduğundan gezegeni görmek için çok az bir süre var. Ayrıca parlaklığı da düşük olduğundan Mars’ı seçmek zor. Geçtiğimiz ayın sonlarında Mars ve Venüs çok yakın konuma gelmişti. Bu ayın başlarında da iki gezegen yakın konumda olacak. Gezegen ancak Mayıs’ta alacakaranlıktan kurtulacak ve sabah gökyüzünde kolayca görülebilecek. 8 Mart’ta Mars ve çok ince bir hilal şeklinde olan Ay yakın konumda olacak. Bu, gezegeni gökyüzünde bulmayı kolaylaştıracak.
Jüpiter Ay’dan sonra akşam gökyüzündeki en parlak gökcismi ve hava karardığında batı ufku üzerinde yer alıyor. Gezegen başlarında hava karardıktan sonra 3 saat kadar gökyüzünde kalıyor. Ancak bu süre ay sonunda bir saate düşecek. 13 Mart’ta Ay ve Jüpiter yakın konumda olacak.
Satürn sabah gökyüzüne geçiyor ancak bu ay boyunca Güneş’e çok yakın olacağından görülmesi zor. Gezegen ayın sonlarına doğru Venüs’le yakın konumda olacak. Dürbünlü gözlemciler ufkun tamamen açık olduğu bir yerden gündoğumundan çok kısa süre önce bu yakınlaşmayı görmeyi deneyebilirler. Satürn, önümüzdeki ayın ortalarından itibaren sabahları gündoğumundan önce doğu ufku üzerinde görülebilecek kadar yükselecek.
*Arıkovanı yıldız kümesi – M44
Hazırlayan: Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız
