Aralık, gündüzlerin en kısa, gecelerinse en uzun olduğu zamandır. Aralık ayında hava erkenden karardığı için akşam eve giderken, hatta sabah kalktığımızda gökyüzünde yıldızları, gezegenleri görebiliriz. Aralık ayında, gökyüzünde kış takımyıldızları olarak da bilinen bazı belirgin takımyıldızlar görülmeye başlar. Boğa, Orion, İkizler, Arabacı ve Büyük Köpek bunlardan bazıları. Aynı zamanda sonbaharın simgesi olan Kanatlı At, Andromeda ve Perseus iyice yükselmiş olur.
Gökyüzünün Kraliyet Ailesi
Kraliçe ve Kral takımyıldızları, Kutupyıldızı’na yakın konumda yer aldıklarından, hiç batmayan takımyıldızlardan, yani bütün sene boyunca gözlemlenebilirler. Andromeda da yılın büyük bölümünde gökyüzünde yer alıyor. Gökyüzündeki kraliyet ailesini oluşturan bu takımyıldızlar, Aralık ayında en iyi konumlarında yer alıyorlar.
Kraliçe, yüzünüzü kuzeye döndüğünüzde hemen gözünüze çarpan, M biçimindeki (yılın diğer zamanları konumuna göre W olarak da algılanabilir) takımyıldız. Yıldızları çok parlak olmamasına karşın birbirine yakın parlaklıkta yıldızlardan oluştuğu için hemen dikkati çekiyor. Kraliçe, Samanyolu kuşağı üzerinde bulunduğundan, derin gökyüzü cisimleri bakımından zengin. Bunlar arasında açık yıldız kümeleri başta geliyor. Bir dürbünle hatta çıplak gözle takımyıldızda gezintiye çıkarsanız bunlardan birkaçına denk gelirsiniz.
Kral daha sönük yıldızlardan oluşuyor ve bulunması biraz zor. Ancak Kraliçe’de olduğu gibi, birbirine yakın parlaklıktaki yıldızlardan oluşan bu takımyıldızı, bu sıralar akşam saatlerinde Kraliçe Takımyıldızı’nın hemen altında görebilirsiniz.
Kral ve Kraliçe’nin kızları Prenses Andromeda, bu günlerde kuzeydoğu yönünde, Kraliçe Takımyıldızı’nın üzerinde bulunuyor. Andromeda Yunan mitolojisinde Zincirli Prenses olarak geçiyor. Yine Mitolojiye göre su canavarı Balina’nın (Cetus) zincirlediği prensesi kurtaran kahramansa Perseus.
Andromeda Takımyıldızı’nda gökyüzünün en parlak gökadası bulunuyor. Andromeda Gökadası olarak adlandırılan bu gökada, iyi gözlem koşullarında çıplak gözle de görülebilir.
İkizler Göktaşı Yağmuru
7 ve 17 Aralık tarihleri arasında gerçekleşen İkizler Göktaşı Yağmuru 13/14 ve 14/15 Aralık geceleri en yüksek etkinliğinde olacak. İkizler Göktaşı Yağmuru’nun en etkin olduğu sırada aysız bir gecede saatte 120 kadar göktaşı görülebilir.
Bu yıl 13 ve 14 Aralık geceleri göktaşı yağmurunun daha etkin olduğu geceyarısından sonraki saatlerde Ay gökyüzünde olacağından görülebilecek göktaşı sayısı bundan daha az olacak. Bu nedenle Ay henüz doğmadan, geceyarısından önceki saatlerde gözlem yapılması daha verimli olabilir.
Bu yıl Ay 13 Aralık’ta Ay, yeniay evresinde olacağından göktaşı yağmuru sırasında gökyüzünde olmayacak. Bu da gözlemlerin Ay’ın ışığından olumsuz etkilenmeyeceği anlamına geliyor.
Göktaşı yağmurları sırasında göktaşları gökyüzünün herhangi bir bölgesinde görülebilir. O nedenle en iyisi gökyüzünün Ay’ın ışığından ve diğer ışık kaynaklarından en az etkilenen, olabildiğince geniş bir alanını görebilecek şekilde yere ya da bir şezlonga uzanarak gözlem yapmak.
Jüpiter’li geceler
Jüpiter bu sıralar neredeyse tüm gece gökyüzünde. Havalar soğuk olsa da bu bize gezegeni gecenin herhangi bir zamanı gözleme olanağı sunuyor.
Jüpiter çok büyük oranda gazdan oluşur. Gaz yapısı ve ekseni çevresindeki hızlı dönüşü nedeniyle gezegenin bulutları çok hareketli bir yapıdadır. Şiddetli fırtınalar ve bulut hareketleri vardır. Bu hareketlerin sonucunda oluşmuş bir fırtına sistemi olan “Büyük Kırmızı Leke”nin genişliği Dünya’nın çapından daha büyüktür. Jüpiter’in üzerinde bantlar şeklinde görülen bulut yapısı küçük bir teleskopla gözlenebilir.
Jüpiter ve uydularının hareketi amatör gökbilimcilerin ilgisini çeker. Jüpiter’in Galileo uyduları olarak da bilinen dört büyük uydusunun yörünge düzlemi bizim bakış doğrultumuzla küçük bir açı yapar. Bu nedenle uydular, her zaman Jüpiter’in bir önünden bir arkasından geçer. Bunun yanında, Jüpiter’in Güneş çevresinde her dolanışında iki kez, yani, yaklaşık her altı yılda bir uyduların yörüngeleri tutulum düzlemine tümüyle paralel hale gelir. Bu sayede, uydular sadece Jüpiter’in değil, birbirlerinin önünden ve arkasından geçer.
Bir uydu, ötekinin önünden geçerken, örtülme olur. Bu sırada, örtülmenin oranına ve uyduların parlaklıklarına ve büyüklüklerine bağlı olarak, iki uydunun toplam parlaklığında belirgin bir azalma olur. Eğer bir uydu Güneş’le bir başka uydunun arasından geçerse, tutulma meydana gelir. Uyduların büyüklüğüne ve gölgenin yönüne bağlı olarak, tutulma tam, parçalı ya da halkalı olabilir.
Jüpiter’in uydularındaki her bir olay sadece birkaç dakika sürer. Bu nedenle, gözlemler için zamanlama önemli. Örtülmelerde, küçük bir teleskop ya da bir dürbün yardımıyla, uyduların birbirine yaklaştığını ve örtülme sırasında uyduların toplam parlaklığındaki belirgin azalmayı kolaylıkla fark edebilirsiniz. Tam tutulma sırasında, küçük bir dürbünle bile uydunun yavaş yavaş gözden kaybolduğunu görebilirsiniz.
Bu ay gezegenler
Merkür, ayın büyük bölümünde akşam gökyüzünde yer alıyor. Gezegen ayın başlarından ortalarına kadar güneybatı ufkunun hemen üzerinde yer alıyor. Gezegeni görebilmek için, günbatımından yaklaşık yarım saat ila bir saat arasında gözlem yapmak, ufkun üzerinde gökyüzünü görmeye herhangi bir engel bulunmaması ve havanın temiz ve açık olması gerekiyor. Merkür ayın ortalarında başlayarak ufkun üzerinde hızla alçalacak ve birkaç gün içinde gözden kaybolacak.
Venüs, yavaş yavaş gökyüzünde alçalıyor. Gezegen bu ay boyunca da gezegen sabah gökyüzünde yaklaşık 3 saat boyunca gözlenebilecek. Venüs, sabah havanın aydınlanmaya başlamasından yaklaşık 2 saat önce, saat 04.00 sularında doğu ufku üzerinde beliriyor. Ay’dan sonra gece gökyüzündeki en parlak gökcismi olduğundan gezegeni tanımak kolay. Yine parlaklığı sayesinde gezegeni Güneş doğana kadar görmek mümkün. 9 Aralık’ta Venüs Ay ile yakın konumda olacak.
Mars, geçtiğimiz ay sabah gökyüzüne geçmişti. Gezegen ufkun üzerinde yavaş yavaş yükseliyor ancak ay boyunca Güneş’e çok yakın konumda olacağından bu ay görülemeyecek. Gezegeni yeniden görebilmek için önümüzdeki yılın başlarını beklemek gerekiyor.
Jüpiter, ayın başlarında hava karardığında doğu-güneydoğu ufku üzerinde yükselmiş oluyor. Gezegen günler ilerledikçe giderek daha erken doğacak. Jüpiter akşam gökyüzünün en parlak gezegeni. Ayrıca tüm yıldızlardan daha parlak. Bu sayede gökyüzünde tanımak kolay. 22 Aralık’ta Jüpiter ve Ay yakın konumda olacaklar.
Satürn, hava karardığında güneybatı yönünde yer alıyor. Gezegen artık geceyarısından önce batıyor. Gezegeni gözlemlemek isteyen teleskoplu gözlemciler için en uygun zamanlar gecenin erken saatleri.
Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.
