Sonbaharı yaşamaya başladığımız bu günlerde hava karardıktan sonra, yaz aylarında gördüğümüz takımyıldızların birçoğu gökyüzünün batı bölümünde yer alıyor. Gökyüzünün doğusuna baktığımızdaysa sonbaharı simgeleyen bazı takımyıldızlar yükselmiş oluyor. Kanatlı At ve onun gövdesini simgeleyen Büyük Kare bu bölgede en çok dikkati çeken şekillerden biri. Gökyüzünün en parlak gezegeni Venüs sabah gökyüzünde en yüksek konumunda. Diğer parlak gezegenler Satürn ve Jüpiter’se neredeyse tüm gece gökyüzünde yer alıyor. Bu ayın en önemli gök olaylarından biriyse 28 Ekim’de gerçekleşecek parçalı Ay tutulması.
28 Ekim parçalı Ay tutulması
Akşam saatlerinde gerçekleşecek tutulma ülkemizden izlenebilecek. Tutulma yarıgölge tutulma olarak 21.01’de başlayacak. Bu sırada Ay Dünya’nın yarıgölgesine girmeye başlayacak. Ay’ın parlaklığındaki değişimi bu aşamada fark etmek zor. Parçalı tutulma 22.35’te başlayacak. Parçalı tutulma sırasında Ay’ın üzerine Dünya’nın gölgesi düşmeye başlayacak. Tutulma ortası saat 23.14’te olacak ve bu sırada Ay’ın küçük bir bölümü Dünya’nın gölgesinde kalmış olacak. Sonrasında gölgede kalan alan küçülecek ve parçalı tutulma 23.52’de bitecek. Yarıgölge tutulmaysa 01.26’da sona erecek.
Ay Tutulması
Ay tutulması sırasında Ay, Dünya’nın gölgesinden geçer yani Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşer. Ay gölgenin içine kısmen ya da tamamen girebilir. Ay Dünya’nın gölgesine kısmen girerse parçalı tutulma, tamamen girerse tam tutuma olur. Parçalı tutulmalar sırasında Ay’ın gölgede kalan kısmı karanlık görünür. Tam tutulmalardaysa Ay koyu kırmızı bir renk alır. Ay’ın tamamen gözden kaybolmamasının nedeni, Dünya atmosferinden kırılan kırmızı renkli ışığın Ay’ı biraz olsun aydınlatmasıdır. Yarı gölge tutulmalarsa Ay’ın Dünya’nın tam gölgesine girmeden, yalnızca yarıgölgesine girmesiyle oluşur. Bu durumda Ay’ın parlaklığında hafif bir azalma olur.
Büyük Kare ve Andromeda gökadası
Büyük Kare, tıpkı Kış Üçgeni ve Yaz Üçgeni gibi gökyüzünde, belirgin yıldızların oluşturduğu şekillerden biri. Büyük Kare, Kanatlı At yani Pegasus Takımyıldızı’nın gövdesini simgeler. Büyük Kare’yi sonbahar aylarında hava karardıktan sonra doğu ufku üzerinde görmeye başlarız. Büyük Kare’nin bir özelliği, gökyüzünde çıplak gözle görebileceğimiz en uzak gökcismi olan Andromeda Gökadası’nı bulabilmemiz için de bize yol göstermesidir. Gökadayı gökyüzünde bulmanın en kolay yolu Büyük Kare’den yola çıkmaktır.
Andromeda gökadası
Andromeda Gökadası bize 4,5 milyon ışık yılı uzakta olmasına karşın ışık kirliliğinin az olduğu yerlerden çıplak gözle gökyüzünde görülebilir. Andromeda Gökadası’nı bulmak için Büyük Kare’nin kuzeydoğu köşesini oluşturan yıldızdan, başlayıp haritadaki okları izleyerek gökadayı gökyüzünde bulabilirsiniz. Gökadayı bulmanın bir diğer yolu W şeklindeki Kraliçe takımyıldızının sağındaki üçgen şeklinin gösterdiği yöne bakmaktır. Ancak bu şekilde gökadayı gökyüzünde bulmak biraz daha zordur.
Gökadayı çıplak gözle bulmada biraz deneyim kazandıktan sonra onu bir dürbünle bulmak çok daha kolay olur. Gökada gökyüzünde geniş̧ bir alana yayıldığı için bir dürbünün görüş alanını neredeyse doldurur. Eğer gökyüzü yeterince karanlıksa, gökadanın sarmal kolları dürbünle seçilebilir.
Ekim’de gezegenler
Merkür, ayın ilk yarısında sabah gökyüzünde bulunuyor ancak her geçen gün ufkun üzerinde hızla alçalıyor. Gezegen ayın ilk birkaç günü sabah gündoğumundan yarım saat ila 45 dakika önce tam doğu ufku üzerinde görülebilir. Bu arada hava aydınlanmaya başlamış olacağından gezegeni görmek zor olabilir. Bir dürbün, gezegeni bulmayı kolaylaştırır.
Venüs, sabah gökyüzündeki en yüksek konumuna ulaşmış durumda. Havanın aydınlanmaya başlamasından yaklaşık 2 saat önce, saat 03.30 sularında doğu ufku üzerinde beliriyor. Ay’dan sonra gece gökyüzündeki en parlak gökcismi olduğundan gezegeni tanımak kolay. Yine parlaklığı sayesinde gezegeni Güneş doğana kadar, hatta nereye bakılacağı bilindiği sürece Güneş gökyüzündeyken bile görmek mümkün. 9 ve 10 Ekim’de Venüs Ay ile yakın konumda olacaklar.
Mars, ay boyunca Güneş’e çok yakın konumda olacağından bu aya görülemeyecek. Gezegeni yeniden görebilmek için önümüzdeki yılın başlarını beklemek gerekiyor.
Jüpiter, ayın başlarında havanın kararmasıyla birlikte doğuyor. Gezegen günler ilerledikçe giderek daha erken doğacak. Ay sonunda Güneşin batmasıyla birlikte doğacak. Jüpiter gece boyunca gökyüzünde yer alıyor. Geceyarısı civarı gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşıyor. Bu, gezegeni gözlemlemek isteyen teleskoplu gözlemciler için en uygun zaman. 2 ve 29 Ekim’de Jüpiter ve Ay yakın konumda olacaklar.
Satürn, hava karardığında güneydoğu ufku üzerinde yükselmiş oluyor. Hava iyice karardıktan sonra gezegen iyice yükseldiğinden teleskoplu gözlemciler gezegeni gözlemleyebilir.
Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.
