27 Temmuz Cuma akşamı 21. Yüzyılın en uzun süren Ay tutulması gerçekleşecek. Türkiye saatiyle tam tutulma yaklaşık 22:30-00.13 arasında 103 dakika sürecek.
Bu sıralar gökyüzünde Venüs, Jüpiter, Satürn ve Mars da var. Venüs Güneş’in batımından kısa bir süre sonra batıyor, günbatımında batı ufkunda görebilirsiniz. Diğer gezegenler ise Ay tutulması sırasında gözlenebilecek. Cuma günü 22:30 sularında güney gökyüzü şöyle:
Mars, gökyüzünde Ay’a çok yakın konumda olacak. Mars “kırmızı gezegen” olarak da bilinir, sarımsı/kırmızımsı parlar. Bu arada Ay da tutulma sırasında kırmızımsı görünecek. Mars’ın kırmızılığının nedeni, Ay’ın kırmızılığının nedeninden çok farklı. Mars’ın yüzeyi demiroksitle yani pasla kaplı. Mars’a ulaşan güneş ışığındaki kırmızı dışındaki renkler yüzeyde emiliyor ve yalnız kırmızıya yakın renkler yansıyor. Ay tutulma sırasında neden kırmızı birazdan…
Mars’ın batısında Satürn’ü görebilirsiniz ve onun da batısında Jüpiter parlıyor. Jüpiter normalde Mars’tan daha parlak görünür fakat bu sıralar Mars dünyaya yakın konumda ve Jüpiter’den bile parlak!
Gezegenleri yıldızlardan ayırt etmek için ışıklarının titreşip titreşmediğine bakmanız yeterli. Yıldızlar çok uzakta olduklarından onları noktasal ışık kaynağı gibi düşünebiliriz. Yıldız ışığı atmosferden geçerken, buradaki sıcaklık, yoğunluk dalgalanmaları nedeniyle yön değiştirir, dolayısıyla yıldız ışığı kesiklidir, titreşir. Gezegenler ise yıldızlara göre çok daha yakın konumda, dolayısıyla onları minik ışık diskleri olarak düşünebiliriz. Gezegen ışığı atmosferden geçerken dalgalanmalardan etkilenir ama minik bir ışık hüzmesi olduğundan ışık bize kesintisiz ulaşır.
Neden Kanlı Ay?
Tam Ay tutulması sırasında Ay kırmızımsı görünür. Buna Kanlı Ay da denir.
Ay tam gölgede olmasına rağmen kırmızımsı görünmesinin nedeni Dünya’nın atmosferi. Dünya Ay’la Güneş’in arasındayken, bir kısım güneş ışığı Dünya’nın atmosferinden geçip Ay’a ulaşıyor. Bu sırada atmosferdeki parçacıkların ışığı emip yeniden yaymasıyla ışık, saçılıyor. Burada önemli olan güneş ışığının içindeki mordan kırmızıya renkler farklı oranlarda saçılıyorlar; mor ve mavi çok saçılıyor, kırmızı ise çok daha az. Mavi mor gibi yüksek frekansların saçılması sonunda kalan kırmızımsı ışık Ay’ın yüzeyini aydınlatıyor.
Saçılma sonunda kalan kırmızı ışık yoluna devam ederken farklı yoğunluk ve sıcaklıktaki ortamlardan geçiyor ve bu sayede hafifçe yön değiştirerek (kırılarak) Ay’a ulaşıyor.
Ay tutulması nedir?
Ay tutulması, Dünya’nın Güneş ile Ay arasına girmesi ve Dünya’nın gölgesinin Ay’ın üzerine düşmesi sonucu oluşur. Şöyle bir şey:
Aslında her dolunay evresinde Dünya Ay ve Güneş’in arasına girmiyor mu? Neden her dolunayda Ay tutulması olmuyor? sorusu aklınıza gelmiş olabilir. Çok haklısınız, eğer Ay’ın Dünya çevresindeki yörünge düzlemi ile Dünya’nın Güneş çevresindeki yörünge düzlemi paralel olsaydı, her dolunayda Ay tutulması olması gerekirdi ama durum böyle değil. Arada 5 derecelik bir açı var. Yani Dünya’nın gölgesi Ay’ı çoğu zaman ıskalıyor.
Aşağıdaki resimdeki her iki durum da dolunay evresi fakat yalnız birinde gölge Ay üzerine düşüyor.
Ay, tam gölgenin gerçekleştiği bölgede bulunduğunda tam tutulma oluyor. Eğer tam tutulma gerçekleşirken Dünya’da o sırada gece olan bir yerdeysek Ay tutulmasını gözleyebiliriz. Neyseki bu sefer Türkiye’den tam tutulmayı 103 dakika boyunca izleyebiliyoruz.
Cuma günü gökyüzümüzün açık olması dileğiyle…
Defne Üçer Şaylan
