Kasım’da Kanatlı At[1]Kanatlı At takımyıldızını gövdesindeki Büyük Kare’den tanımayı öğrenmiştik. ve Andromeda takımyıldızları gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşmış oluyor. Yine akşamüzeri sonbaharı simgeleyen Perseus, Boğa ve Arabacı takımyıldızlarını, ilerleyen saatlerde de Orion ve İkizler gibi kışı simgeleyen takımyıldızları doğu ufku üzerinde görebiliriz. Doğuda tüm bunlar olurken batıda yazdan kalma bazı takımyıldızları ve yaz gökyüzünün parlak yıldızlarının oluşturduğu Yaz Üçgeni’ni hâlâ görebiliriz. Hava karardığında Satürn ve Jüpiter gökyüzünde yükselmiş oluyor, hava karardıktan kısa bir süre sonra Mars da onlara katılıyor.
Gökyüzündeki yol göstericimiz: Büyük Kare
Gökyüzündeki bazı şekiller ister bir takımyıldız olsun ister yıldızların oluşturduğu belirgin şekiller olsun gökyüzünü tanımamıza yardımcı olur. Bunlar arasında en ünlüsü Büyük Ayı’dır. Büyük Ayı, Kutupyıldızı’nı bulmamızı sağlar.[2]Büyük Ayı yardımıyla Kutupyıldızı’nın bulunmasını Bu Ay Gökyüzü: Nisan 2022′de anlatmıştık.
Sonbaharda gökyüzündeki en yüksek konumuna ulaşan Kanatlı At takımyıldızının gövdesini oluşturan Büyük Kare, çok parlak yıldızlardan oluşmasa da belirgin şekli sayesinde gökyüzünde kolayca bulunabilir. Büyük Kare’nin bazı kenarlarını ya da köşegenlerini kullanarak da bazı parlak yıldızlara ulaşmak mümkün. Bu sıralar Satürn de Büyük Kare’nin köşegenlerinden birinin hizasına denk geliyor. Elbette bu işin biraz da eğlencesi. Büyük Kare olmadan da bu parlak yıldızların birçoğu gökyüzünde kolayca bulunabilir. Yine de gece saat 21.00 civarında aşağıdaki haritadan yararlanarak Büyük Kare’den yola çıkarak okların ucundaki yıldızları ve Satürn’ü bulmaya çalışabilirsiniz.
Büyük Kare’den Andromeda Gökadası’nı bulmak
Büyük Kare, gökyüzünde çıplak gözle görebileceğimiz en uzak gökcismi olan Andromeda Gökadası’nı bulabilmemiz için de bize yol gösterir.
Gökada: Gökadalar, evrendeki en büyük gökcisimleridir. Bazıları, yüz milyarlarca yıldız içerir. Gökadalar yıldız sistemleri, yıldız kümeleri ve bulutsular içeren dev sistemlerdir. Güneş sistemimizin parçası olduğu gökadanın adı Samanyolu’dur ve gökyüzünde gördüğümüz tüm yıldızlar Samanyolu gökadasındaki yıldızlardır.
Andromeda Gökadası’nı gökyüzünde bulmanın en kolay yolu Büyük Kare’den yola çıkmaktır. Andromeda Gökadası bize 4,5 milyon ışık yılı uzakta olmasına karşın ışık kirliliğinin az olduğu yerlerden çıplak gözle bile görülebilir. Büyük Kare’nin kuzeydoğu köşesini oluşturan yıldızdan başlayıp haritadaki okları izleyerek Andromeda’yı bulabilirsiniz.
Gökadayı çıplak gözle bulmakta biraz deneyim kazandıktan sonra onu bir dürbünle bulmak çok daha kolay olur. Gökada gökyüzünde geniş bir alana yayıldığı için bir dürbünün görüş alanını neredeyse doldurur. Eğer gökyüzü yeterince karanlıksa, gökadanın sarmal kolları dürbünle seçilebilir. Bir teleskopla bakıldığındaysa teleskopun büyütme oranına bağlı olarak gökadanın yalnızca bir bölümü görüş alanına sığar.
Orion’un Kemeri
Çoğu gökyüzü gözlemcisi Orion Takımyıldızı’nın gökyüzündeki en görkemli takımyıldız olduğu konusunda hemfikirdir. Yunan Mitolojisinde iri cüsseli bir avcıyı simgeleyen Orion, mitolojiye göre bir akrep tarafından sokulduktan sonra gökyüzüne yerleşir. Bu öykünün ortaya çıkışı büyük olasılıkla Akrep Takımyıldızı ve Orion Takımyıldızı’nın aynı anda gökyüzünde görülmeyişinden kaynaklanır.
Orion Takımyıldızı, Orion’un belindeki kemeri simgeleyen benzer parlaklıktaki üç yıldız sayesinde kolayca tanınabilir. Kasım ayının başlarında saat 22.00 civarı bu üç yıldız tam doğu ufku üzerinde dikey olarak görülür. Bu üç yıldızdan yola çıkılarak takımyıldızın geri kalanı kolayca gökyüzünde bulunabilir. Orion Takımyıldızı, ilkbaharın sonlarına kadar gökyüzünde yer alacak.
Aslan Göktaşı Yağmuru
6-30 Kasım tarihleri arasında gerçekleşen Aslan Göktaşı Yağmuru 17/18 Kasım gecesi en yüksek etkinliğine ulaşacak.
Aslan Göktaşı Yağmuru Tempel Tuttle kuyrukluyıldızının yörüngesine bıraktığı küçük göktaşlarının Dünya atmosferine girerken yanması sonucu oluşur. Kuyrukluyıldız Dünya’ya yakın konumdan geçtiği yıllarda görülen göktaşlarının sayısı belirgin biçimde artar, saatte binleri bulabilir. Ne var ki bu yıl çok etkin bir göktaşı yağmuru beklenmiyor. Göktaşı yağmurunun en etkin olduğu 17-18 gecesi saatte 15 kadar göktaşı görülebilecek. Ay’ın geç bir saatte doğuyor oluşu sayesinde bu göktaşlarını görme şansımız artıyor. Göktaşı yağmurları sırasında göktaşları gökyüzünün herhangi bir bölgesinde görülebilir. O nedenle en iyisi gökyüzünün ışık kaynaklarından en az etkilenen, olabildiğince geniş bir alanını görebilecek şekilde yere ya da bir şezlonga uzanarak gözlem yapmak.
Göktaşı yağmuru: Dünya’nın atmosferine girip yanan küçük göktaşları geceleri gökyüzünde hızla kayan ışıklar olarak görülür. Dünya belli dönemlerde kuyrukluyıldızların yörüngelerine bıraktığı taş ve tozların içinden geçer. Bu sırada çok sayıda göktaşı atmosfere girip yanar. Bu olaylara göktaşı yağmuru adı verilir.
Tam Ay Tutulması
8 Kasım’da gerçekleşecek tam Ay tutulması ülkemizden gözlenemeyecek. Asya’nın kuzeydoğusundan, Kuzey Amerika’nın kuzeybatısından ve Pasifik Okyanusu’nun büyük bölümünden görülebilecek.
Kasım’da Gezegenler
Merkür ayın ilk haftası sabah gökyüzünde, sonrasındaysa akşam gökyüzünde yer alıyor. Ne var ki gezegen ay boyunca ufuktan yeterince yükselmeyeceği için gözlenemeyecek.
Venüs geçtiğimiz ay sabah gökyüzünden akşam gökyüzüne geçmişti. Gezegen ay boyunca Güneş’e çok yakın konumda olacağından görülemeyecek. Venüs’ü akşam gökyüzünde görebilmek için önümüzdeki ayın sonlarını beklemek gerekiyor.
Mars ayın başlarında hava karardıktan yaklaşık bir saat sonra doğuyor. Bu sırada gezegeni doğu ufkunun üzerinde görmek mümkün. Çok parlak olmasa da turuncu rengi sayesinde kolayca tanınan gezegen ilerleyen günlerde daha erken doğacak, Ay sonunda Güneş battıktan bir süre sonra doğu ufku üzerinde yer alacak.
Jüpiter hava karardığında güneydoğu ufku üzerinde yükselmiş oluyor. Gezegen ayın ilerleyen günlerinde her gün daha erken doğacak. Ayın sonlarında hava karardıktan yaklaşık bir saat sonra gökyüzündeki en yüksek konumuna ulaşacak. Bu sırada gezegen güney yönünde görülecek.
Satürn hava karardığında güney yönünde, en yüksek konumuna ulaşmış oluyor. Gezegen Ay sonundan itibaren artık geceyarısından önce batıyor olacak.
Hazırlayan: Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız
Notlar/Kaynaklar
| ↑1 | Kanatlı At takımyıldızını gövdesindeki Büyük Kare’den tanımayı öğrenmiştik. |
|---|---|
| ↑2 | Büyük Ayı yardımıyla Kutupyıldızı’nın bulunmasını Bu Ay Gökyüzü: Nisan 2022′de anlatmıştık. |
