Nisan’da gökyüzünde ilkbahar ve kış aynı anda yaşanıyor. Akşam hava karardığında Orion, Büyük Köpek, Arabacı ve İkizler gibi kış takımyıldızları batı ufku üzerinde görülebiliyor. Ancak geceyarısına kadar bu takımyıldızları oluşturan yıldızların çoğu batmış oluyor. Bu aydan sonra, sonbaharın sonlarına kadar bu takımyıldızları akşam gökyüzünde görmeyeceğiz. Bu ayki köşemizde Büyük Ayı takımyıldızını inceleyeceğiz; çünkü Büyük Ayı bu sıralar gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşıyor. Akşam saatlerindeyse gökyüzünde neredeyse tam tepede yer alıyor.
Gökyüzünün en ünlüsü: Büyük Ayı takımyıldızı
Büyük Ayı, bir kepçeye ya da bir cezveye benzeyen şekliyle, gökyüzünün en ünlü takımyıldızı. Aslında kepçe şekli takımyıldızın bir kısmını oluşturur. Kepçe, takımyıldızı oluşturan diğer yıldızlarla birlikte bir ayıya benzetilebilir. Ne var ki ama diğer yıldızları seçmek daha zordur. Büyük Ayı’nın ünü belirgin yıldızları sayesinde gökyüzünde kolayca bulunabilmesinin yanı sıra hiç batmayan birkaç takımyıldızdan biri olmasından kaynaklanır. Bulunduğumuz enlemlerden yıl boyunca hiç batmadan Kutupyıldızı’nın çevresinde dolanır durur. Takımyıldız ilkbahar aylarındaysa gökyüzünde en yüksek konuma ulaşır.
Büyük Ayı, gökyüzünün en ünlü çift yıldızına ev sahipliği yapar. Kepçenin sapının ortasındaki Mizar ve çok yakınındaki Alkor, birbirine yakın iki yıldız. İkili çıplak gözle birbirinden ayırt edilebilir, teleskopla bakıldığında ise birbirine çok yakın görünen iki yıldızdan oluştuğu görülebilir. Mizar ve Alkor altı yıldızdan oluşan bir yıldız sisteminin iki parlak üyesidir. Bu nedenle çıplak gözle sistemin yalnızca bu iki yıldızı görünür. Günümüzde, yıldızların çoğunun ikili ya da çoklu sistemlerde bulunduğu düşünülüyor. Bunların yakınımızda yer alanlarının yüzlercesi bir dürbün ya da küçük bir teleskopla gözlenebiliyor.
Gökyüzünde birçok parlak çift yıldız var. Bu gökcisimleri özellikle bir dürbün ya da küçük bir teleskop için iyi birer hedef oluşturur. Kuğu takımyıldızının başını oluşturan Albireo da bunlara güzel bir örnektir. Albireo’nun bileşenleri biri mavi, diğer sarı renkli iki yıldızdır. Çıplak gözle seçilemese de bir dürbünle yıldızın bileşenlerini ve bileşenlerin renklerini seçmek mümkün. Albireo yaz aylarında gökyüzünde olacak.
Fransız gökbilimci Charles Messier 1700’lü yılların sonlarında 103 gökcisminden oluşan bir katalog hazırladı. Messier’in amacı kuyrukluyıldızlarla karıştırılabilecek cisimleri ayırt edebilmekti; çünkü o zamanlar kuyrukluyıldız avcılığı çok popülerdi ve bir kuyrukluyıldız keşfetmek dünya çapında ünlü olmak demekti. (Bu aslında günümüzde de böyle.) Daha sonra bu albüm genişletildi ve içerdiği toplam gökcismi sayısı 110 oldu. Messier Albümü gökyüzünün en parlak derin gökyüzü cisimlerini yani bulutsuları, gökadaları ve yıldız kümelerini içeriyor. Bu gökcisimleri, günümüzde de amatör gökbilimcilerin en çok gözledikleri ve fotoğrafını çektikleri gökcisimleri arasındalar.
Büyük Ayı’nın incileri
Büyük Ayı’da, Charles Messier’in kataloğuna aldığı altı gökcismi bulunuyor. Bunlardan ikisi, M81 ve M82 gökyüzünün en parlak gökadaları arasında yer alıyor. M81 ve hemen yakınında bulunan M82 bir dürbün ya da küçük bir teleskopla görülebilir. Çok iyi gözlem koşullarında M81’i çıplak gözle bile seçebildiğini söyleyen amatör gökbilimciler de var.
Büyük Ayı takımyıldızında yer alan, Messier’in kataloğuna aldığı parlak gökadalardan diğeri de M101. Bu gökadanın boyutları Samanyolu kadar olmasına karşın kütlece sadece onun 10’da biri kadar. Gökyüzünde genişçe bir yer kaplamasına karşın, sönüklüğü nedeniyle bu gökadayı dürbünle seçmek zordur.
Büyük Ayı’dan yararlanılarak Kutupyıldızı nasıl bulunur?
Gökyüzünde yeri değişmeyen tek yıldız vardır: Kutupyıldızı. Bu yıldız her zaman kuzeyde bulunur. Onun sayesinde geceleri yönleri bulabiliriz. Yüzümüzü Kutupyıldızı’na döndüğümüzde önümüz kuzey, arkamız güney, solumuz batı, sağımız ise doğu olur. Kutupyıldızı’nı bulmak için genellikle gökyüzünde tanınması çok kolay olan Büyük Ayı’dan yararlanılır. Büyük Ayı bir kepçeye benzer. Kepçenin sapının karşısındaki kenarı oluşturan iki yıldızdan geçen ve kepçenin iç kısmının baktığı yöne doğru giden bir çizgi çizdiğimizde bu bizi Kutupyıldızı’na götürür.
30 Nisan parçalı Güneş tutulması (Ülkemizden görülemeyecek)
Ayın son günü gerçekleşecek Güneş tutulması karada yalnızca Güney Amerika kıtasının güneyinden görülebilecek. Kıtanın güney ucunda Güneş’in en fazla yaklaşık %40’ı Ay tarafından örtülecek.
Nisan’da Gezegenler
Merkür ayın başında akşam gökyüzüne geçiyor ve ay boyunca giderek batı ufkunun üzerinde yükseliyor. Merkür bu ay akşam gökyüzündeki tek gezegen. Gezegeni akşam alacakaranlığında görebilmek için ayın ortalarını beklemek gerekecek. Ayın ortalarından başlayarak gezegen alacakaranlıkta görülebilecek kadar yükselecek. Ayın son günleriyse hava kararana kadar gökyüzünde kalacak ve batı ufku açık olan yerlerden kolayca görülebilecek. Yine ayın son günleri çıplak gözle kolayca görülebilen Ülker Yıldız Kümesi’yle çok yakın konuma gelecek.
Venüs gökyüzündeki en parlak gezegen. Ayın başlarında gündoğumundan yaklaşık 2 saat önce doğu-güneydoğu ufkundan doğuyor. Gezegen ayın başında Satürn’le, ayın sonundaysa Jüpiter’le yakın konumda olacak.
Mars ay boyunca gökyüzündeki konumunu hemen hemen koruyor. O da Venüs gibi gündoğumundan yaklaşık 2 saat önce doğuyor. Mars ve Satürn 5 Nisan sabahı birbirlerine çok yakın konumda olacaklar. Bu sırada birbirlerine neredeyse değiyor gibi görünecekler. Bu sırada Mars’ı Satürn’ün hemen altında görmek mümkün.
Jüpiter geçtiğimiz ay sabah gökyüzüne geçmişti ve Güneş’e çok yakın olduğundan görülemiyordu. Gezegen Nisan ayının başlarında gün ağarmaya başladıktan sonra doğu-güneydoğu ufkundan doğuyor. Jüpiter her geçen gün daha erken doğacak ve ay sonunda gün ağarmaya başlamadan hemen önce ufkun üzerinde belirecek.
Satürn ayın başlarında gün ağarmaya başlamadan hemen önce doğuyor. Gezegen gün geçtikçe daha erken doğacak. Ayın sonundaysa gece 03.00 sularında doğu-güneydoğu ufku üzerinden yükselecek.
Gök Olayları
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.