Bu Ay Gökyüzü: Nisan 2022

1 Nisan saat 22.00, 15 Nisan saat 21.00, 30 Nisan saat 20.00’de gökyüzünün genel görünümünü gösteren gökyüzü haritası

Nisan’da gökyüzünde ilkbahar ve kış aynı anda yaşanıyor. Akşam hava karardığında Orion, Büyük Köpek, Arabacı ve İkizler gibi kış takımyıldızları batı ufku üzerinde görülebiliyor. Ancak geceyarısına kadar bu takımyıldızları oluşturan yıldızların çoğu batmış oluyor. Bu aydan sonra, sonbaharın sonlarına kadar bu takımyıldızları akşam gökyüzünde görmeyeceğiz. Bu ayki köşemizde Büyük Ayı takımyıldızını inceleyeceğiz; çünkü Büyük Ayı bu sıralar gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşıyor. Akşam saatlerindeyse gökyüzünde neredeyse tam tepede yer alıyor.  

Gökyüzünün en ünlüsü: Büyük Ayı takımyıldızı

Büyük Ayı, bir kepçeye ya da bir cezveye benzeyen şekliyle, gökyüzünün en ünlü takımyıldızı. Aslında kepçe şekli takımyıldızın bir kısmını oluşturur. Kepçe, takımyıldızı oluşturan diğer yıldızlarla birlikte bir ayıya benzetilebilir. Ne var ki ama diğer yıldızları seçmek daha zordur. Büyük Ayı’nın ünü belirgin yıldızları sayesinde gökyüzünde kolayca bulunabilmesinin yanı sıra hiç batmayan birkaç takımyıldızdan biri olmasından kaynaklanır. Bulunduğumuz enlemlerden yıl boyunca hiç batmadan Kutupyıldızı’nın çevresinde dolanır durur. Takımyıldız ilkbahar aylarındaysa gökyüzünde en yüksek konuma ulaşır.

Büyük Ayı, gökyüzünün en ünlü çift yıldızına ev sahipliği yapar. Kepçenin sapının ortasındaki Mizar ve çok yakınındaki Alkor, birbirine yakın iki yıldız. İkili çıplak gözle birbirinden ayırt edilebilir, teleskopla bakıldığında ise birbirine çok yakın görünen iki yıldızdan oluştuğu görülebilir. Mizar ve Alkor altı yıldızdan oluşan bir yıldız sisteminin iki parlak üyesidir. Bu nedenle çıplak gözle sistemin yalnızca bu iki yıldızı görünür. Günümüzde, yıldızların çoğunun ikili ya da çoklu sistemlerde bulunduğu düşünülüyor. Bunların yakınımızda yer alanlarının yüzlercesi bir dürbün ya da küçük bir teleskopla gözlenebiliyor.

Gökyüzünde birçok parlak çift yıldız var. Bu gökcisimleri özellikle bir dürbün ya da küçük bir teleskop için iyi birer hedef oluşturur. Kuğu takımyıldızının başını oluşturan Albireo da bunlara güzel bir örnektir. Albireo’nun bileşenleri biri mavi, diğer sarı renkli iki yıldızdır. Çıplak gözle seçilemese de bir dürbünle yıldızın bileşenlerini ve bileşenlerin renklerini seçmek mümkün. Albireo yaz aylarında gökyüzünde olacak.

Messier Albümü

Fransız gökbilimci Charles Messier 1700’lü yılların sonlarında 103 gökcisminden oluşan bir katalog hazırladı. Messier’in amacı kuyrukluyıldızlarla karıştırılabilecek cisimleri ayırt edebilmekti; çünkü o zamanlar kuyrukluyıldız avcılığı çok popülerdi ve bir kuyrukluyıldız keşfetmek dünya çapında ünlü olmak demekti. (Bu aslında günümüzde de böyle.) Daha sonra bu albüm genişletildi ve içerdiği toplam gökcismi sayısı 110 oldu. Messier Albümü gökyüzünün en parlak derin gökyüzü cisimlerini yani bulutsuları, gökadaları ve yıldız kümelerini içeriyor. Bu gökcisimleri, günümüzde de amatör gökbilimcilerin en çok gözledikleri ve fotoğrafını çektikleri gökcisimleri arasındalar.

Büyük Ayı’nın incileri

Büyük Ayı takımyıldızı’nda yer alan M81 (solda) ve M82 (sağda) gökadaları. (Fotoğraf: Jose Jimenez – Wikimedia Commons)
Büyük Ayı takımyıldızı’nda yer alan M101 gökadası. Fotoğraf:  NASA, ESA, CXC, SSC, and STScI

Büyük Ayı’da, Charles Messier’in kataloğuna aldığı altı gökcismi bulunuyor. Bunlardan ikisi, M81 ve M82 gökyüzünün en parlak gökadaları arasında yer alıyor. M81 ve hemen yakınında bulunan M82 bir dürbün ya da küçük bir teleskopla görülebilir. Çok iyi gözlem koşullarında M81’i çıplak gözle bile seçebildiğini söyleyen amatör gökbilimciler de var.

Büyük Ayı takımyıldızında yer alan, Messier’in kataloğuna aldığı parlak gökadalardan diğeri de M101. Bu gökadanın boyutları Samanyolu kadar olmasına karşın kütlece sadece onun 10’da biri kadar. Gökyüzünde genişçe bir yer kaplamasına karşın, sönüklüğü nedeniyle bu gökadayı dürbünle seçmek zordur.

Büyük Ayı’dan yararlanılarak Kutupyıldızı nasıl bulunur?

Gökyüzünde yeri değişmeyen tek yıldız vardır: Kutupyıldızı. Bu yıldız her zaman kuzeyde bulunur. Onun sayesinde geceleri yönleri bulabiliriz. Yüzümüzü Kutupyıldızı’na döndüğümüzde önümüz kuzey, arkamız güney, solumuz batı, sağımız ise doğu olur. Kutupyıldızı’nı bulmak için genellikle gökyüzünde tanınması çok kolay olan Büyük Ayı’dan yararlanılır. Büyük Ayı bir kepçeye benzer. Kepçenin sapının karşısındaki kenarı oluşturan iki yıldızdan geçen ve kepçenin iç kısmının baktığı yöne doğru giden bir çizgi çizdiğimizde bu bizi Kutupyıldızı’na götürür.

30 Nisan parçalı Güneş tutulması (Ülkemizden görülemeyecek)

Ayın son günü gerçekleşecek Güneş tutulması karada yalnızca Güney Amerika kıtasının güneyinden görülebilecek. Kıtanın güney ucunda Güneş’in en fazla yaklaşık %40’ı Ay tarafından örtülecek.

Nisan’da Gezegenler

Merkür ayın başında akşam gökyüzüne geçiyor ve ay boyunca giderek batı ufkunun üzerinde yükseliyor. Merkür bu ay akşam gökyüzündeki tek gezegen. Gezegeni akşam alacakaranlığında görebilmek için ayın ortalarını beklemek gerekecek. Ayın ortalarından başlayarak gezegen alacakaranlıkta görülebilecek kadar yükselecek. Ayın son günleriyse hava kararana kadar gökyüzünde kalacak ve batı ufku açık olan yerlerden kolayca görülebilecek. Yine ayın son günleri çıplak gözle kolayca görülebilen Ülker Yıldız Kümesi’yle çok yakın konuma gelecek.

Venüs gökyüzündeki en parlak gezegen. Ayın başlarında gündoğumundan yaklaşık 2 saat önce doğu-güneydoğu ufkundan doğuyor. Gezegen ayın başında Satürn’le, ayın sonundaysa Jüpiter’le yakın konumda olacak.

Mars ay boyunca gökyüzündeki konumunu hemen hemen koruyor. O da Venüs gibi gündoğumundan yaklaşık 2 saat önce doğuyor. Mars ve Satürn 5 Nisan sabahı birbirlerine çok yakın konumda olacaklar. Bu sırada birbirlerine neredeyse değiyor gibi görünecekler. Bu sırada Mars’ı Satürn’ün hemen altında görmek mümkün.

Jüpiter geçtiğimiz ay sabah gökyüzüne geçmişti ve Güneş’e çok yakın olduğundan görülemiyordu. Gezegen Nisan ayının başlarında gün ağarmaya başladıktan sonra doğu-güneydoğu ufkundan doğuyor. Jüpiter her geçen gün daha erken doğacak ve ay sonunda gün ağarmaya başlamadan hemen önce ufkun üzerinde belirecek.

Satürn ayın başlarında gün ağarmaya başlamadan hemen önce doğuyor. Gezegen gün geçtikçe daha erken doğacak. Ayın sonundaysa gece 03.00 sularında doğu-güneydoğu ufku üzerinden yükselecek.

Büyük Kare, Kanatlı At takımyıldızının gövdesini oluşturur. Bu konu hakkındaki daha çok bilgiyi Bu Ay Gökyüzü: Ocak 2020‘de bulabilirsiniz.

Gök Olayları


Creative Commons LisansıBu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.


Önceki İçerikGeçmişten geleceğe üniversite kavramının dönüşümü
Sonraki İçerikGeomatik mühendisliği nedir?
Alp Akoğlu

ODTÜ Fizik Bölümünden mezun olduktan sonra, TÜBİTAK Bilim ve Teknik dergisinin yazar kadrosunda çalışmaya başladı. Başta TÜBİTAK Ulusal Gökyüzü Gözlem Şenliği olmak üzere çeşitli etkinliklerin koordinasyonunda rol alarak bilimin, özellikle de gökbilimin popülerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması için çalıştı. Çeşitli üniversitelerde ve başka eğitim kurumlarında bilim iletişimi konusunda çok sayıda sunum gerçekleştirdi, bilim haberciliği konusunda eğitimler verdi. TÜBİTAK Bilim Çocuk dergisini ilk çıkaran ve uzun yıllar devam ettiren ekipte yer aldı. Derginin editörlüğünü ve ardından yayın yönetmenliğini yaptı. 2019 yılında TÜBİTAK’tan ayrıldı. 2019-2021 yılları arasında KAFA Çocuk ve Bilim dergisinin Genel Yayın Yönetmenliğini yaptı. Şu anda GUHEM Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi’nde Uzay Farkındalığı Eğitim Destek Ofisi Direktörü olarak çalışmalarını sürdürüyor.