Çıplak gözle gökyüzü: Çıplak gözle takımyıldızları, gezegenlerin hareketlerini, Ay’ın evrelerini, örtülmeleri (bir gökcisminin diğerinin önünden geçmesi), Ay ve Güneş tutulmalarını, göktaşı yağmurlarını, kuyrukluyıldızları, ikili yıldızları, değişen yıldızları, bulutsuları, yıldız kümelerini, hatta milyonlarca ışık yılı uzaklıktaki birkaç gökadayı gözleyebiliriz. Üstelik gökyüzünde geniş bir alanın gözlenmesini gerektirdiği için, gezegenlerin ve Ay‘ın hareketleri, takımyıldızlar, göktaşı yağmurları gibi gök olaylarını gözlemlemenin en iyi yolu onlara herhangi bir araç olmaksızın bakmaktır.
“Bu Ay Gökyüzü” adlı bu köşemizde ay boyunca gökyüzünde görülebilecekleri ve güncel gök olaylarını bulabilirsiniz.
Aralık, gecelerin en uzun olduğu ay. Hava erkenden karardığı için gökyüzünü gözlemlemek için uzun bir zamanımız var. Bu Aralık ayı kuyrukluyıldız, göktaşı yağmuru ve gezegenleriyle gök olayları bakımından zengin bir ay olacak. Ancak gözleme çıkmadan önce açık havada üşümemek için sıkıca giyinmeye dikkat etmek gerektiğini de hatırlatalım.
Gökyüzü haritasına nasıl bakmalıyım: Gökyüzü haritasının kenarları ufku, tam ortasıysa başucu noktasını gösterir. Başucu, başınızı kaldırdığınızda tam tepede gördüğünüz yerdir. Haritayı kullanabilmek için, haritada işaretli yönleri yeryüzündeki gerçek yönlerle çakıştırmak gerekir. Bunu yapabilmenin tek yolu, haritayı başınızın üzerine kaldırıp gökyüzüne bakar gibi bakmaktır. Bir gökyüzü haritasına baktığımızda, çeşitli büyüklüklerde noktalar (küçük daireler demek daha doğru) ve onları birleştiren çizgiler görürüz. Noktalar yıldızları, bunların çizgilerle birleştirilmesiyle oluşturulmuş şekillerse takımyıldızları simgeler. Takımyıldızlar, gökyüzündeki yıldızların oluşturduğu ve çeşitli varlıklara benzetilen desenler olarak tanımlanabilir. Bu sayede gökyüzünü tanımak kolaylaşır. Gökyüzü haritalarında kullanılan takımyıldız şekilleri günümüzden yüzlerce, binlerce yıl önce yaşamış insanların hayal gücüyle oluşturulmuştur.
Aralık’ta gözlenebilecek gezegenler: Venüs, Merkür, Jüpiter ve Satürn
Akşam gökyüzünde ilk beliren gezegen Venüs. Gezegen gün batımından kısa bir süre sonra güneybatı ufku üzerinde parlıyor. Güneş’i ve Ay’ı saymazsak tüm gökcisimlerinden daha parlak olması sayesinde onu gökyüzünde bulmak çok kolay. Venüs, ayın ilk günleri günbatımından sonra 2,5 saat kadar gökyüzünde kalacak. Ancak günler ilerledikçe bu süre giderek kısalacak.
Jüpiter Venüs’ten kısa bir süre sonra, onun sol üstünde beliriyor. İki parlak gezegenin arasında yer alan Satürn’ü görebilmek içinse havanın kararmasını beklemek gerekiyor. Jüpiter ve Satürn günbatımından sonra yaklaşık 4 saat kadar gökyüzünde kalıyor. Ancak giderek batı ufkuna yaklaştıklarından bu süre giderek kısalacak ve ay sonunda 2 saate düşecek.
Merkür ayın sonlarına doğru güneybatı ufkundan yükselmeye başlayacak. 29 Aralık’ta Venüs’ün sol altında olacak. Normalde ufuktan çok az yükseldiği için görülmesi zor olan gezegeni bu sayede gökyüzünde bulmak görece kolay olacak.
Leonard Kuyrukluyıldızı
2021’in başlarında ABD’deki Mount Lemnon Gözlemevinde çalışan G. J. Leonard tarafından keşfedilen Leonard Kuyrukluyıldızı’nın (C/2021/A1) Aralık ortalarında çıplak gözle görülecek kadar parlaklaşabileceği tahmin ediliyor.
Kuyrukluyıldız Aralık ayının başlarında sabahları görülebilecek. Gündoğumundan hemen önce doğu ufku üzerinde bulunan kuyrukluyıldız ancak bir dürbünle görülebilecek kadar parlak olacak. Yine de bir dürbünle görülebilir.
Kuyrukluyıldız 10 Aralık’tan sonra akşam gökyüzüne geçecek. Bu sırada hava kararırken batı ufkunun hemen üzerinde olacak. Kuyrukluyıldız akşam gökyüzüne geçtikten sonra büyük olasılıkla çıplak gözle görülebilecek kadar parlak olacak. 13 Aralık’ta en yüksek parlaklığına ulaşacak. Sonraki günlerdeyse parlaklığı giderek azalacak. 17 ve 18 Aralık’ta Venüs’e yakın konumda, onun hemen altında görünecek. Leonard Kuyrukluyıldızı Aralık sonuna kadar görülebilecek, ancak ayın ortalarından sonra parlaklığı büyük olasılıkla çıplak gözle görülemeyecek kadar azalmış olacak.
Kuyrukluyıldız: Kuyrukluyıldızlar Güneş’in çevresinde çok uzak yörüngelerde dolanan birkaç km çaplı gökcisimleri. Büyük oranda su ve daha az miktarda başka donmuş maddeler ile taş ve toz parçalarından oluşurlar. Kirli birer kartopu gibi. Yörüngeleri bir şekilde Güneş’e yakın geçen kuyrukluyıldızlar Güneş’e yaklaştıkça ısınır ve içlerindeki donmuş maddeler gaz haline geçer. Bu sırada taş ve toz parçaları da serbest kalır. Bu gaz ve toz güneş rüzgarıyla itildiğinde kuyruk benzeri bir yapı oluşur. Bu nedenle kuyrukluyıldızlar Güneş’e yakın oldukları zaman belirgin hale gelirler.
Tam Güneş Tutulması
Tam Güneş tutulmaları Ay’ın Güneş’in önünden geçerken onu tamamen örtmesiyle oluşur. Tam tutulmalar sırasında Güneş’in normalde göremediğimiz taç katmanı görünür hâle gelir. 4 Aralık’taki tutulma yalnızca Antarktika ve Güney Okyanusu’ndan görülebilecek, Türkiye’den gözlenemeyecek. Afrika kıtasının güneyindense Güneş parçalı olarak tutulmuş olacak. Yani yalnızca bir bölümü Ay tarafından örtülmüş olacak.
İkizler (Geminid) Göktaşı Yağmuru
7 ve 17 Aralık tarihleri arasında gerçekleşen İkizler Göktaşı Yağmuru 13/14 Aralık gecesi en yüksek etkinliğine ulaşacak.
İkizler Göktaşı Yağmuru’nun en etkin olduğu sırada aysız bir gecede saatte 120 kadar göktaşı görülebilir. Bu yıl 13 Aralık gecesi Ay gökyüzünde olacağından görülebilecek göktaşı sayısı bundan daha az olacak. Ancak İkizler Göktaşı Yağmuru parlak göktaşlarıyla bilinir. O nedenle en azından parlak göktaşlarını görmek mümkün olacak. Göktaşı yağmurları sırasında göktaşları gökyüzünün herhangi bir bölgesinde görülebilir. O nedenle en iyisi gökyüzünün Ay’ın ışığından ve diğer ışık kaynaklarından en az etkilenen, olabildiğince geniş bir alanını görebilecek şekilde yere ya da bir şezlonga uzanarak gözlem yapmak.
Göktaşı yağmuru: Dünya’nın atmosferine girip yanan küçük göktaşları geceleri gökyüzünde hızla kayan ışıklar olarak görülür. Dünya belli dönemlerde kuyrukluyıldızların yörüngelerine bıraktığı taş ve tozların içinden geçer. Bu sırada çok sayıda göktaşı atmosfere girip yanar. Bu olaylara göktaşı yağmuru adı verilir.
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.
