Eylül sonbaharın ilk ayı olsa da gökyüzünde yaz hemen bitmez. Akşamları hava yeni karardığında Vega, Deneb ve Altair’in oluşturduğu Yaz Üçgeni gökyüzündeki en yüksek konumundadır. Ancak sonbaharı simgeleyen takımyıldızların ilerleyen saatlerde doğudan yükseldiğini görebiliriz.
Akşam günbatımından sonra hava karardığında batıya bakarsak ilkbahardan bu yana gökyüzünde gördüğümüz ve gökyüzünün en parlak yıldızlarından biri olan Arkturus tam batı yönünde, ufkun üzerinde yer alır. Arkturus, Çoban Takımyıldızı’nda bulunur ve takımyıldızın bir dondurma külahına ya da bir uçurtmaya benzetilen geri kalanını Arkturus’un üzerinde tepeye doğru uzanacak şekilde görebiliriz.
Çoban’ın sol üstünde küçük ama belirgin bir takımyıldız olan Kuzey Tacı görülebilir. Onun da üzerinde Herkül Takımyıldızı yer alır. Herkül, gökyüzünün en parlak küresel yıldız kümelerinden biri olan M13 Herkül Kümesi’ni barındırır. Bir dürbünle bu kümeyi görmek mümkündür.
Çoban’ın sağında, gökyüzünde geniş bir yer kaplamalarına karşın çok belirgin olmadıkları için bulunması zor olan Yılan ve Yılancı takımyıldızları yer alır.
Kuzeybatıya doğru, Çoban’ın sağına bakacak olursak Büyük Ayı’yı burada görebiliriz. Büyük Ayı, Kutupyıldızı’na yakın olduğu için hiçbir zaman tam olarak ufkun altına inmez. Ancak sonbaharda gökyüzündeki en alçak konumunda yer alır.
Tam olarak kuzeye dönersek, Büyük Ayı’nın kepçesinin kenarındaki iki yıldızın işaret ettiği Kutupyıldızı’nı görürüz. Kimi zaman W kimi zaman da M şekline benzetilen ve en belirgin takımyıldızlardan biri olan Kraliçe, Kutupyıldızı’nın sağında yer alıyor. Daha az belirgin olan ancak biraz deneyim kazandıktan sonra gökyüzünde kolayca bulunabilen Ejderha ve Kral takımyıldızları kuzeyde yüksekte yer alıyor.
Doğuya baktığımızda, sonbaharın ilk işaretlerinden biri olan Büyük Kare’yi görürüz. Büyük Kare Kanatlı At’ın gövdesini oluşturur. Tıpkı Yaz Üçgeni gibi gökyüzündeki en belirgin şekillerden biridir. Büyük Kare’nin hemen solunda Andromeda Takımyıldızı yer alır. Bu takımyıldız gökyüzünün en parlak gökadasını içerir. Andromeda Gökadası, aynı zamanda çıplak gözle görülebilen en uzak gökcismidir. Gökadanın bizden uzaklığı yaklaşık 4,2 milyon ışık yılıdır. Andromeda gökadasını gökyüzünde bulabilmek için bu bağlantıyı ziyaret edebilirsiniz. Yine doğuda Büyük Kare’nin sağında gördüğümüz parlak gökcismiyse Satürn.
İlerleyen saatlerde gökyüzünün doğu bölümünden bölgeden Perseus, Arabacı, Boğa, İkizler ve Orion gibi sonbahar ve kış takımyıldızlarının doğduğunu görebiliriz.
Hava karardıktan sonra güneyde gökyüzünün en zengin bölgesi olan Samanyolu’nun merkez bölgesi yer alır. Burada çok sayıda bulutsu ve yıldız kümesi bulunur. Yay Takımyıldızı tam güneyde, Akrep Takımyıldızı onun sağındadır. Yay’ın solunda da Oğlak Takımyıldızı vardır. Bu takımyıldız çok parlak yıldızlar içermese de üçgene benzeyen şekli ve birbirine yakın parlaklıktaki yıldızları sayesinde tanınabilir.
18 Eylül Parçalı Ay Tutulması
18 Eylül sabahı gündoğumundan önce Ay’ın çok küçük bir bölümü Dünya’nın gölgesinde kalacak. Parçalı tutulma 05:12’de başlayacak ve 06:15’te sona erecek. Parçalı tutulma öncesinde, saat 03:41’de Ay Dünya’nın yarıgölgesine girmeye başlayacak. Ancak parçalı tutulma başlayana kadar Ay’ın parlaklığında belirgin bir değişiklik olmayacak.
Eylül’de Gezegenler
Merkür Ağustos sonunda sabah gökyüzünde yükselmişti. Gezegen Eylül başında en yüksek konumuna ulaştıktan sonra ay sonuna kadar ufkun üzerinde alçalacak. Merkür ayın ilk yarısı sabahları gündoğumundan kısa süre önce doğuda hemen ufkun üzerinde görülebilir. Sonrasında gezegen ufka çok yaklaşmış olacağı için görülemeyecek.
Venüs akşamları batı ufku üzerindeki çok yavaş yükselişini sürdürüyor. Venüs’ü ay boyunca gözleyenler onun yavaş yavaş batıdan güneybatıya doğru hareket ettiğini görebilir. Gezegen Haziran’dan bu yana akşam gökyüzünde olmasına karşın akşam alacakaranlığından kurtulmuş durumda değil. Yani hava tam olarak kararmadan batmış oluyor. Venüs Ekim başında alacakaranlıktan kurtulacak ve sonrasında akam gökyüzünde hızla yükselecek. 5 Eylül akşamı çok ince bir hilal ve Venüs yakın konumda olacak.
Mars geceyarısından kısa bir süre sonra doğuyor. Gezegen yıldızlara göre gökyüzünde yavaşça doğuya doğru hareket ediyor. Bu nedenle geçtiğimiz aylarda Boğa Takımyıldızı doğrultusundayken bu ay gezegeni İkizler Takımyıldızı’nda görüyoruz. Gezegen geçtiğimiz ayın ortalarında Jüpiter’le çok yakın konumdaydı. Ancak bu ay iki gezegen birbirinden uzaklaşmış durumda. 26 Eylül gecesi Ay ve Mars yakın konumda olacak.
Jüpiter artık geceyarısından önce doğuyor. Ayın sonlarında gezegen 22:30 civarı doğmuş olacak. Jüpiter, doğduktan sonra gecenin en parlak gezegeni. Bu sayede onu gökyüzünde seçmek çok kolay. Gezegen Boğa’nın turuncu renkli parlak yıldızı Aldebaran ile yine turuncu renkli gezegen Mars’ın arasında yer alıyor. 23 Eylül gecesi Ay ve Jüpiter yakın konumda olacak.
Satürn Eylül’de havanın kararmasıyla doğuyor. Sabaha kadar, tüm gece boyunca gökyüzünde kalıyor. Gezegen geceyarısı gökyüzündeki en yüksek konumuna ulaşmış oluyor. Satürn’ün halka düzlemi bu sıralar bizim bakış doğrultumuza neredeyse paralel hale gelmiş durumda. Bu nedenle teleskoplu gözlemciler halkaları neredeyse yandan, bir çizgi gibi görüyor. 17 Eylül akşamı Ay ve Satürn yakın konumda olacak.
Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.
