Kasım’da Samanyolu’nun merkez bölgesinin güneyde yükselmiş olduğu dönem sona eriyor. Bu, gökyüzünün en zengin bölgesini artık bir süreliğine göremeyeceğimiz anlamına gelse de doğudan başka zenginliklerin yükselmekte olduğuna sevinebiliriz. Boğa, İkizler, Arabacı, Orion gibi takımyıldızlar parlak yıldızları ve içerdikleri bazı belirgin derin gökyüzü cisimleriyle önümüzdeki kış ve ilkbahar aylarında, uzun gecelerde gökyüzümüzü süsleyecek.
Kasım aynı zamanda yaz, sonbahar ve kış takımyıldızlarını gökyüzünde bir arada görebildiğimiz bir dönem. Hava yeni karardığında Yaz Üçgeni’ni batı yönünde ufkun üzerinde görebiliriz. Sonbaharın simgelerinden olan ve gökyüzünün en belirgin şekillerinden biri olan Büyük Kare ise tam tepede yer alır. Yine çıplak gözle gökyüzünde görülen en uzak gökcismi olan ve Büyük Kare’den yararlanarak bulabileceğimiz Andromeda Gökadası tam tepeye ulaşır. Doğudaysa yeni yeni belirmekte olan kış takımyıldızlarını görebiliriz.
Bu ayın gezegenler bakımından verimli olduğunu söyleyebiliriz. Teleskoplu gözlemcilerin en çok gözlediği iki gezegen olan Jüpiter ve Satürn gözlem için çok iyi konumda. Hava karardığında Satürn en yüksek konumunda oluyor. Jüpiter ise hava karardığında doğmuş oluyor ve geceyarısına doğru en yüksek konumuna ulaşıyor.
Eğer küçük bir teleskobunuz varsa Galileo’nun 17. yüzyılın başlarında teleskobu ilk kez gökyüzüne doğrulttuğunda gördüğü gibi Jüpiter’in dört büyük uydusunu ve Satürn’ün kulp gibi görünen halkalarını siz de gözleyebilirsiniz.
Orion Zamanı
Birçok gökyüzü gözlemcisi Orion takımyıldızının akşam saatlerinde gökyüzünde görülmeye başladığı yılın bu dönemini heyecanla bekler. Orion takımyıldızı gökyüzündeki en görkemli takımyıldızdır. Bu durum Yunan Mitolojisine de yansımıştır. Mitolojide iri cüsseli bir avcıyı simgeleyen Orion, bir akrep tarafından sokulduktan sonra gökyüzüne yerleşir. Bu öykünün ortaya çıkışı büyük olasılıkla Akrep takımyıldızı ve Orion takımyıldızının aynı anda gökyüzünde görülmeyişinden kaynaklanır. Yaz aylarında gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşan Akrep takımyıldızı sonbaharın ilk yarısında güneydoğu ufku üzerinde yer alır. Bu sıralar, tam da Orion doğarken batar ve Orion’un gökyüzünde olduğu dönem ufkun altında kalır.
Orion takımyıldızı, Orion’un belindeki kemeri simgeleyen benzer parlaklıktaki üç yıldız sayesinde kolayca tanınabilir. Kasım ayının başlarında saat 22.00 civarı bu üç yıldız tam doğu ufku üzerinde üst üste durur. Bu üç yıldızdan yola çıkılarak takımyıldızın geri kalanı kolayca gökyüzünde bulunabilir. Orion takımyıldızı, ilkbaharın sonlarına kadar gökyüzünde yer alacak.
Orion, gökyüzünün en parlak bulutsusu olan Orion Bulutsusu’nu barındırır. Orion Bulutsusu, gökyüzünde bulunması en kolay gökcisimlerinden biridir. Bulutsu, parlaklığı sayesinde şehir içinden bile, ışık kirliliğinden fazla etkilenmeyen bölgelerde çıplak gözle seçilebilir. Bu sıralar bulutsuyu görmek için Orion’un kemerini oluşturan parlak üç yıldızın sağına doğru bakmak gerekiyor. Dürbünle bakıldığında, bulutsu çok daha belirgin ve parlak görünür.
Aslan Göktaşı Yağmuru
17/18 Kasım gecesi en yüksek etkinliğine ulaşan Aslan Göktaşı Yağmuru, Tempel Tuttle kuyrukluyıldızının yörüngesine bıraktığı küçük göktaşlarının Dünya atmosferine girerken yanması sonucu oluşur. Kuyrukluyıldız Dünya’ya yakın konumdan geçtiği yıllarda görülen göktaşlarının sayısı belirgin biçimde artar, saatte binleri bulabilir. Bu yıl çok etkin bir göktaşı yağmuru beklenmiyor. Göktaşı yağmurunun en etkin olduğu 17-18 Kasım gecesi saatte 15 kadar göktaşı görülebilecek. Göktaşı yağmurunun etkinliğinin 18 Kasım sabahının erken saatlerinde artması bekleniyor. Bu sırada Ay gökyüzünde olmayacağı için sönük göktaşlarını görmek de olası. Elbette ışık kirliliğinden uzak bir gözlem yerinden. Göktaşı görme olasılığını arttırmak için gökyüzünün ışık kaynaklarından en az etkilenen, olabildiğince geniş bir alanını görebilecek şekilde yere ya da bir şezlonga uzanarak gözlem yapmak en iyisi.
Göktaşı Yağmuru: Dünya’nın atmosferine girip yanan küçük göktaşları geceleri gökyüzünde hızla kayan ışıklar olarak görülür. Dünya belli dönemlerde kuyrukluyıldızların yörüngelerine bıraktığı taş ve tozların içinden geçer. Bu sırada çok sayıda göktaşı atmosfere girip yanar. Bu olaylara göktaşı yağmuru adı verilir.
Kasım’da Gezegenler
Merkür, ay boyunca sabah gökyüzünde yer alıyor. Gezegen ayın ilk yarısında ufka çok yakın olduğu için görülmesi çok zor. Ayın ortalarından sonra günbatımından yaklaşık yarım saat sonra gezegeni batı ufkunun hemen üzerinde görmek mümkün. Bunun için ufkun üzerinde gökyüzünü görmeye herhangi bir engel bulunmaması ve havanın temiz ve açık olması gerekiyor.
Venüs, geçtiğimiz ay gökyüzündeki en yüksek konumuna ulaşmıştı. Gezegen artık yavaş yavaş gökyüzünde alçalıyor. Ancak bu ay boyunca da gezegen sabah gökyüzünde yaklaşık üç saat boyunca gözlenebilecek. Venüs, sabah havanın aydınlanmaya başlamasından yaklaşık iki saat önce, saat 03.30 sularında doğu ufku üzerinde beliriyor. Ay’dan sonra gece gökyüzündeki en parlak gökcismi olduğundan gezegeni tanımak kolay. Yine parlaklığı sayesinde gezegeni Güneş doğana kadar görmek mümkün. 9 Kasım’da Venüs Ay ile yakın konumda olacak.
Mars, bu ay sabah gökyüzüne geçiyor. Ancak ay boyunca Güneş’e çok yakın konumda olacağından bu ay görülemeyecek. Gezegeni yeniden görebilmek için önümüzdeki yılın başlarını beklemek gerekiyor.
Jüpiter, ayın başlarında günbatımıyla birlikte doğuyor. Gezegen günler ilerledikçe giderek daha erken doğacak. Jüpiter gece boyunca gökyüzünde yer alıyor. Ayın başlarında geceyarısı civarı gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşıyor. Bu, gezegeni gözlemlemek isteyen teleskoplu gözlemciler için en uygun zaman. 25 Kasım’da Jüpiter ve Ay yakın konumda olacaklar.
Satürn, hava karardığında güneyde gökyüzündeki en yüksek konumuna ulaşmış oluyor. Gezegeni gözlemlemek isteyen teleskoplu gözlemciler için en uygun zamanlar gecenin erken saatleri.
Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.
