Ağustos’ta hava karardığında yaz gökyüzünün simgesi olan ve gökyüzünün parlak yıldızları Vega, Deneb ve Altair’in oluşturduğu Yaz Üçgeni gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşmış oluyor. Yaz gökyüzünün en belirgin takımyıldızlarından Akrep ve Yay takımyıldızları ve bu bölgede bulunan Samanyolu’nun merkez bölgesi de güneyde yükselmiş oluyor. İlkbahar’ın simgelerinden olan Çoban takımyıldızının en parlak yıldızı Arkturus güneybatı ufku üzerinde parlıyor. Sonbaharın simgelerinden olan ve Kanatlı At’ın gövdesini oluşturan Büyük Kare ise doğu ufkundan yükseliyor. Bu ayın en önemli gök olayıysa Perseid Göktaşı Yağmuru. Bu yıl göktaşı yağmurunun en etkin olduğu sırada gökyüzünde Ay olmayacağı için özellikle ışık kirliliğinden uzaklaşabilenlerimiz güzel bir göktaşı yağmuru izleyebilecek.
Perseid Göktaşı Yağmuru
Her yıl 12/13 Ağustos gecesi en yüksek etkinliğine ulaşan Perseidler tüm göktaşı yağmurları arasında özel bir yere sahip. Perseid Göktaşı Yağmuru yılın en etkin göktaşı yağmurlarından biri. Ayrıca yazın en sıcak döneminde olması sayesinde göktaşı yağmurunun en etkin olduğu sabah saatlerine kadar gözlem yapabilmek mümkün.
Göktaşı yağmuru nedir?
“Yıldız kayması” olarak da bilinen göktaşı yağmuru Dünya bir kuyrukluyıldızın yörüngesinden geçtiğinde gerçekleşir. Kuyrukluyıldızlar içerdikleri buz halindeki maddeyle birlikte küçük taş parçaları ve toz da içerir. Buz, süblimleşirken yani katı halden gaz hale geçerken taş parçaları ve toz kuyrukluyıldızın yörüngesi civarına saçılır. Eğer Dünya’nın yörüngesi kuyrukluyıldızın yörüngesiyle kesişirse yörüngede dolanmakta olan taş ve toz parçaları büyük bir hızla atmosfere girer ve ısınıp yanar. Biz de bunları hızla hareket eden parlamalar olarak görürüz.
Perseid Göktaşı Yağmuru’na neden olan kuyrukluyıldız hangisidir?
Perseid Göktaşı Yağmuru, Swift-Tuttle adlı kuyrukluyıldızın yörüngesine bıraktığı taş parçaları ve toz nedeniyle oluşur. Güneş’in çevresinde 133 yılda bir dolanan kısa dönemli (Yörüngede dolanma süresi 200 yılın altında olan kuyrukluyıldızlar kısa dönemli olarak sınıflandırılır.) bir kuyrukluyıldızdır. En son 1992 yılında Dünya’ya yakın konumdan geçen Swift-Tuttle kuyrukluyıldızı 2125 yılında tekrar yakından geçecek.
Saçılma noktası nedir?
Göktaşı yağmurları adlarını tüm göktaşlarının saçılıyor gibi göründüğü noktadan alır. Bu noktaya radyant, kaynak ya da saçılma noktası denir. Göktaşları genelde tam olarak bu noktadan çıkmaz ancak izledikleri yol tersine takip edilirse bu noktaya ulaşılır.
Perseidlerin saçılma noktası Perseus takımyıldızı sınırlarındadır.
Perseid Göktaşı Yağmuru ne zaman gerçekleşecek?
Perseid Göktaşı Yağmuru her yıl 17 Temmuz – 24 Ağustos tarihleri arasında gerçekleşir. Göktaşı yağmurunun en etkin olduğu zamansa yaklaşık bu zaman aralığının ortalarına denk gelir. Hemen her yıl olduğu gibi, bu yıl da Perseidler 12/13 Ağustos gecesi en yüksek etkinliğine ulaşacak. Bu sırada ideal gözlem koşullarında saatte yaklaşık 100 kadar göktaşı görmek mümkün. Uzmanlar etkinliğin 13/14 Ağustos gecesi de yüksek olacağını belirtiyor. Bu tarihlerden öncesinde ve sonrasında, görülebilecek göktaşlarının sayısı belirgin biçimde azalacak.
Göktaşı yağmurlarının etkinliği genel olarak geceyarısından sonra, sabahın erken saatlerine doğru giderek artar. Bunun nedeni yeryüzünde bulunduğumuz bölgenin Dünya’nın yörüngesinde ilerlediği doğrultuya dönmesidir. Yani göktaşlarının atmosfere girdiği yer gökyüzünde yükselir. Bunu, göktaşlarının saçılma noktasının gökyüzünde yükselmiş olmasından da anlayabiliriz.
Bu bilgiler ışığında Perseidleri izlemek için en iyi zamanın 12/13 Ağustos gecesi, geceyarısından sonra olduğunu söyleyebiliriz. 13/14 Ağustos gecesi geceyarısından sonrası da yüksek bir etkinlik bekleniyor.
Nereden gözlem yapmalıyım?
Işık kirliliğinin olmadığı, havanın temiz ve açık olduğu, nemin az olduğu yerler ideal gözlem yerleridir. Bu koşullar sağlandığında saatte yaklaşık 100 kadar göktaşı görmek mümkün. Ancak bu koşulların tümünün sağlanması her zaman mümkün olmaz. Işık kirliliği sönük nesneleri görmede başlıca sorun olduğundan ışık kirliliğinden olabildiğince uzak bir gözlem yeri seçmek büyük ölçüde yeterli olacaktır. Elbette seçilen gözlem yeri saatlerce sürebilecek gözlemlere de elverişli olmalı.
Nereye bakmalıyım?
Göktaşları saçılma noktasından kaynaklanıyor gibi görünse de aslında saçılma noktası bakılacak en iyi yer değildir. Bu noktaya yakın bir yerden atmosfere giren göktaşları doğrudan bize doğru geldiğinden gökyüzünde daha yavaş hareket ediyor, daha kısa bir yol boyunca hareket eder. Bu noktadan uzakta görünen göktaşlarıyla daha hızlı ve daha uzun bir mesafe kat eder. Göktaşı yağmuru gözlemi sırasında bakılacak en iyi yer genelde başucu noktası yani tam tepemizdir. Çünkü bu bölge genellikle gökyüzünün en karanlık bölgesidir. Ayrıca tam tepeye baktığımızda gökyüzünün olabildiğince geniş bir bölümünü görebiliriz. Tam tepe noktası yine de ışık kirliliğinden etkileniyor olabilir bu durumda en iyisi gökyüzünün en karanlık bölgesine bakmaktır. Çevrede ışık kaynakları varsa bunların da gözü almamasına dikkat etmek önemlidir.
Herhangi bir gözlem aracı kullanabilir miyim?
Bir göktaşı yağmurunu izlemenin en iyi yolu çıplak gözle gözlem yapmaktır. Bir dürbün ya da teleskop gökyüzünün çok küçük bir alanını gösterdiğinden göktaşı yağmuru gözlemlerinde hiçbir yarar sağlamazlar. Göktaşlarının çoğu çok sönük olacağından gözlerimizin karanlığa uyum sağlaması önemlidir. Bu nedenle cep telefonu ekranı, fener ışığı ya da herhangi başka bir ışık kaynağına bakmamak gerekir. Gözün karanlığa tamamen uyum sağlaması 20 dakikayı bulabilir.
Nasıl izleyebilirim?
Göktaşı yağmuru gözlemleri saatlerce sürebilir. Bu nedenle gökyüzünün rahatça görebilecek şekilde bir şezlonga ya da rahat bir döşeğin üzerine uzanmak gözlemlerin verimli geçmesini sağlar. Geceleri hava serin olabileceğinden sıcak içeceklerin ve bir battaniyenin ya da uyku tulumunun çok yararı olacaktır.
Göktaşlarının fotoğrafını çekebilir miyim?
Elbette. Fotoğraf karesinde görünecek kadar parlak bir göktaşının ne zaman nerede görüleceğini önceden bilmek mümkün değil. Gökyüzü fotoğrafçıları göktaşlarını fotoğraflamak için genellikle geniş açılı lensler kullanırlar. Böylece gökyüzünün geniş bir bölgesini kaydetmek mümkün olur. Ancak geniş açılı fotoğraflarda göktaşları fazla belirgin olmaz. Bu nedenle standart lensler kullanılabilir. Ardı ardına çekilecek uzun pozlamalı fotoğraflarla göktaşlarını yakalama olasılığını artırmak mümkün. Sahip olduğunuz fotoğraf makinesi için doğru poz süresi ve diğer ayarları yapmak için biraz araştırma de denemeler yapmanızı öneririz.
Ağustos’ta Gezegenler
Merkür ay boyunca akşam gökyüzünde, batı ufku üzerinde. Ancak hava kararmadan battığı için gezegeni görmek zor. Günler ilerledikçe gezegen daha erken batacak. Bu nedenle onu görmek giderek daha da zor olacak.
Venüs bu ay sabah gökyüzüne geçiyor. Ayın ilk günleri güneş battıktan kısa bir süre sonra batıyor bu nedenle görülmesi zor. Ayın ortalarına doğru sabah gökyüzüne geçtikten sonra gökyüzünde hızla yükselecek ve ayın sonlarına doğru hava aydınlanırken doğu ufku üzerinde görülebilecek.
Mars günbatımında batı ufkunda ve tıpkı Merkür ve Venüs gibi ufka çok yakın. Bu nedenle gezegeni görmek zor. Mars’ı bundan sonra sabah gökyüzünde göreceğiz ancak bunun için önümüzdeki yılı beklemek gerekecek.
Jüpiter ayın başlarında geceyarısından kısa bir süre sonra doğuyor. Gezegen giderek daha erken doğacak ve ayın sonlarına geldiğimizde 22.30 civarı doğru ufku üzerinde görülebilecek.
Satürn ayın başında havanın kararmasıyla birlikte doğu ufkunda beliriyor. Gezegen giderek daha erken doğacak ve tüm gece gökyüzünde görülebilecek.
Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.
