Prof. Dr. Zafer Toprak, Türkiye’de tarihçiliğe, yüksek öğretime, düşünce hayatına ve önde gelen eğitim ve araştırma kurumlara değerli katkılar yapmış bir bilim insanıydı. Kendisini 3 Haziran 2023 günü beklenmedik şekilde kaybettik.
Zafer Toprak Zonguldak’ta doğdu. İstanbul’da Saint-Joseph Fransız Lisesini bitirdikten sonra 1969’da Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden mezun oldu. Londra Üniversitesi’nde yüksek lisans diplomasını aldıktan sonra doktora derecesini 1981’de İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde tamamladı. 1977’den emekli olduğu 2013’e kadar Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü ve Atatürk Enstitüsü’nde öğretim üyeliği yaptı. Önceleri kısmi zamanlı, emekliliğinden sonra da tam zamanlı olarak Koç Üniversitesi Tarih Bölümü’nde de çalıştı. Zafer Toprak Bilim Akademisi asli üyesidir.
Zafer Toprak çalışkan ve çok üreten bir araştırmacıydı. Doktora tezine dayanan Türkiye’de Milli İktisat, 1908-1918 kitabı İttihat ve Terakki döneminde iktisadi düşüncesinin ve iktisat politikalarının ulusal bir ekonomi oluşturma yönünde değişmesini inceler, öncü bir çalışmadır. Daha sonraki yıllarda farklı başlıklarla pek çok yeni baskısı yapıldı. Türkiye’de kadın hareketinin Osmanlıya kadar giden tarihini araştırdı ve pek çok makale yayınladı. Bu makaleler daha sonra kitap olarak da yayınlandı.
Zafer Toprak zaman zaman Osmanlıdan Cumhuriyete geçişte toplumsal ve siyasi düşünce akımlarının tarihini inceledi ve bu konuda makaleler ve kitaplar yazdı. Türkiye’de Popülizm, 1908-1923 bu kitaplardan biridir. Son 15 yılda Atatürk dönemi üzerinde çalışmaya başladı. Hem o dönemin hem de Atatürk’ün kendisinin düşünce hayatını inceleyen kitaplar yayınladı. Cumhuriyet ve Antropoloji; Atatürk, Kurucu Felsefenin Evrimi bunların en önde gelenleri.
Son bir kaç yılda da Zafer Toprak 100. yıl vesilesiyle Cumhuriyetin tüm toplumsal, siyasi ve iktisadi tarihi üzerine dört büyük ciltlik bir çalışma hazırlıyordu. Bu kapsamlı çalışmayı vefatından hemen önce bitirdi. Bu çalışmanın da yakında yayınlanmasını ve okuyuculara ulaşmasını umuyoruz.
Bu kitaplara ek olarak Toprak 250 den fazla makale ve ansiklopedi maddesi yazdı ve yayınladı. Ayrıca Şişe Cam, Sümerbank, Akbank, Yapı Kredi Bankası ve Milli Reasürans gibi ülkemizin önde gelen kurumlarının, şirketlerinin tarihlerini inceleyen kitaplar yazdı, pek çok sergi hazırladı, pek çok müzenin kuruluşuna önemli katkılar yaptı. Zafer Toprak’ın çalışmaları bilim ödüllerine, hizmet ödüllerine layık görüldü.
Zafer Toprak kurumların önemine inanırdı ve kurumları geliştirmeye büyük değer verirdi. Boğaziçi Üniversitesi’nde önce Tarih Bölümü’nün daha sonra da kurucu başkanı olduğu Atatürk Enstitüsü’nün tarih öğretimi ve tarih araştırmalarında ülkenin en önde gelen birimleri arasına girmesinde büyük katkıları olmuştur.
Zafer Toprak ülkemizde başka önemli kurumların kurulmasında ve gelişmesinde de öncü rol oynadı. Tarih Vakfı’nın kurucuları arasında yer aldıktan sonra uzun yıllar yönetim kurulu üyeliği ve başkan yardımcılığı yaptı. Toplum ve Bilim dergisinin, Toplumsal Tarih dergisinin, Yurt Yayınlarının ve Tarih Vakfı Yurt Yayınlarının kurucularından oldu. Uzun yıllar bu dergilerin ve yayınevlerinin kurullarında çalıştı.
Zafer Toprak’la arkadaşlığımız 50 yıl öncesine dayanıyor; yirmi yıl Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü’nde ve Tarih Vakfı kurullarında birlikte çalıştık.
Zafer hoşgörülü, sağduyulu ve çalışkan bir bilim insanıydı. Kendisini çok özleyeceğiz.
Şevket Pamuk
Bilim Akademisi üyesi, Boğaziçi Üniversitesi
5 Haziran’da Boğaziçi Üniversitesi, Albert Long Hall’da düzenlenen törende tarihçiliğe büyük katkılar sunan Zafer Toprak’ı andı. Haberi için tıklayınız.
