Ord. Prof. Fikri Santur (1878-1951), Yüksek Mühendis Mektebi’nin Cumhuriyet döneminde (1944’te) İstanbul Teknik Üniversitesi’ne dönüşmesinde büyük rolü olan bilim insanlarımızdandır. Matematikte ve inşaat mühendisliği teorisi ile uygulamalarında önemli yenilikler getiren Fikri Santur, Mühendis Mektebi’nin iki dönem (1927-29’da ve 1932-35’te) müdürlüğünü (rektörlüğünü) de yaptı.
Fikri Santur, 1878 yılında Selanik’te doğdu. Henüz 15 yaşındayken Mühendis Mektebi’ne (o zamanki adıyla Hendese-i Mülkiye’ye) girdi. Yedi yıl süren başarılı öğrenim döneminin sonunda 1900 yılında okuldan mezun oldu ve aynı yıl okulunda matematikçi olarak göreve başladı. Mühendis Mektebi’ndeki görevi boyunca analitik geometri, hidrolik ve cisimlerin mukavemeti derslerini verdi. Asıl uzmanlık alanı, mukavemet ve köprü mühendisliği hocalığıdır. 1 Haziran 1932 tarihinde müderris (profesör) unvanını aldı.
Meslektaşları onun için, öğretmeyi seven, başkalarının bilgisini kıskanmayan, yeni neslin olgunluğuyla iftihar eden ve bu olgunluğun sağlanması için her türlü çabayı gösteren bir hoca olarak tanımlıyorlar. Prof. Fikri Santur, İTÜ’nün henüz Yüksek Mühendis Mektebi adını taşıdığı dönemde, okulun mezunlarının Avrupa’nın en iyi üniversitelerinde doktora programlarına katılmaları veya asistan olarak çalışmaları için çaba gösteriyor ve bunda başarı da kazanıyordu.
Prof. Santur, ikinci dönem rektörlüğünün son zamanlarında Nafıa Vekili Ali Çetinkaya’nın okul yönetimince alınan kararları uygulamaya koymaması ve okul yönetiminin benimsemediği kararları uygulatmak istemesi karşısında direnmeye çalıştı. Ancak bu müdahaleleri önleyemeyince,”bu davranışların özerk üniversite kurumuyla bağdaşmadığını” belirterek 1 Mayıs 1935’te rektörlükten istifa etti.
Ord. Prof. Fikri Santur’un telif ve çeviri, kitap ve makale olarak 36 yayını var. Bunların içinde en önemlisi, Mukavemet adlı eseridir. Eserlerinin toplamı, bir mühendislik ansiklopedisi oluşturacak niteliktedir. Diğer eserleri arasında, başlıca olarak, Hendese-i Halliye (analitik geometri, 1902,1904, çev.), Mukavemet ve Muvazenet-i Tersimiye Dersleri (şekillerle mukavemet ve denge dersleri, 3 cilt, 1931-1934), Foto-elastikiyet üzerine Umumi Malumat (2 cilt, 1943-44), Demir Köprüler Dersleri (çev., 1912), Asma Köprüler (1937), Ahşap Köprüler (1924) ve betonarme teknolojisine dair ünlü eseri Simanarme (1910) adlı kitaplarını sayabiliriz.
Fikri Santur’un Simanarme adlı eseri, ülkemizde betonarme teknolojisi konusunda yayınlanmış ilk telif eserdir. Santur bu eseriyle ülkemizde modern inşaat teknolojisinin teoride ve uygulamada öncülüğünü yapmıştır.
Fikri Santur aynı zamanda ülkemizde şehircilik disiplininin de öncüleri arasındadır. Onun Yüksek Mühendis Mektebi Mecmuası’nda yayınlanan “Bir şehir planı nasıl tanzim edilir” (sayı 43, Aralık 1930) ve “Fas’ta şehircilik” (sayı 55, Aralık 1931) makaleleri bunun örnekleri arasındadır.
Fikri Santur’un ayrıca Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası’nda (1909, sayı 22-23, 1910, sayı 29-30) yayınladığı bir dizi makale, ülkemizde kompleks sayıları ele alan ilk yayınlar arasındadır.
Fikri Santur, 3 Haziran 1951 tarihinde İstanbul’da vefat etti.
İki dönem Yüksek Mühendis Mektebi’nde müdür olan Fikri Santur’un oğlu olan Prof. Dr. Mustafa Santur da 1954-55 yıllarında İTÜ rektörü oldu. Baba-Oğul Santurların aynı üniversitede rektörlük yapmış olmaları da ülkemizde yaşanmış olan ilklerden biridir.
Prof. Dr. Mustafa Santur (1905-1981), 1933 yılında Stanford Üniversitesi’nden (ABD) elektronikte doktora derecesi aldı. Mustafa Santur ülkemizde elektronikte doktora derecesi olan ilk bilim insanıdır. 1944’te İTÜ Elektrik Fakültesi Yüksek Frekans Tekniği Kürsüsü profesörlüğüne getirildi. 1948-50 yıllarında İTÜ Elektrik Fakültesi dekanlığı ve 1954-55 yıllarında da İTÜ rektörlüğü yaptı. Prof. Dr. Mustafa Santur, Yüksek Frekans Tekniği Kürsüsü’nde verdiği dersler, kurduğu laboratuvarlar, elektronik ve haberleşme mühendisliği disiplininin kurulup geliştirilmesi konusundaki hizmetleri ve bu disipline öncü nitelikteki katkıları nedeniyle 1983’te TÜBİTAK Hizmet Ödülü’nü aldı. Mustafa Santur ayrıca ülkemizdeki ilk televizyon yayınını yapan İTÜ Televizyonu’nun da kurucusudur (Adnan Ataman ile birlikte).
Rektör Tevfik Taylan’ın ve Maarif Vekili Hasan Ali Yücel’in, Prof. Fikri Santur’un emeklilik töreninde yaptıkları konuşmalar için bakınız.
Osman Bahadır
Yararlanılan kaynaklar:
Ord. Prof. Fikri Santur (1878-1951)’un Hatırasına, Yayınlayan; İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi, (tertip edenler; Mustafa İnan, Orhan Ünsaç), Kutulmuş Basımevi, İstanbul, 1952, 276 sayfa.
Ruhi Kafescioğlu; Yüksek Mühendis Mektebi’nden İstanbul Teknik Üniversitesi’ne, Bir Dönüşümün Öyküsü ve Anılar, YEM Yayın, İstanbul 2010.