Orijinal ismi: What is Life? How Chemistry becomes Biology
Yazar: Addy Pross
İlk basım tarihi: 2012
Türkçe Baskı: Metis Bilim Yayınları (İlk basım 2017) (Çeviri: Raşit Gürdilek)
Bilimin en büyük sorularından birini yepyeni araştırmalar ışığında ele alan ufuk açıcı bir kitap ‘Yaşam Nedir?’. Problemin formüle edilişine bakarak tipik bir biyoloji kitabı beklentisi uyandırsa da aslında alt başlığı ‘Kimyanın Biyolojiye Dönüşümü’, yani olaya kimya perspektifinden bakacağının ipucunu baştan veriyor. Fakat bahsi geçen kimya, standart kimyadan da çok daha farklı, kimya alanında oldukça modern bir bakış açısı olan ‘sistem kimyası’ perspektifi içeriyor.
Canlı varlıkları, cansız varlıklardan ayıran temel özellikler göz önüne alındığında, canlıların ‘açıklanamaz’ görünen karmaşıklıkları, kendini sürekli çoğaltıyor olmaları ve bunu sağlayan metabolizmaları gösterilir. Canlılığın basitten karmaşıklığa doğru ‘ilerleyişini’ ve bunun mekanizmasını Darwin’in doğal seçilim kuramı ortaya koyuyor. Fakat Darwin’in kendisinin de belirttiği ‘sürekliliği’ sağlayacak, temelde kökleri ilk canlıya uzanan ve cansız maddeden canlılığın nasıl oluştuğu problemi cevapsız bir şekilde ortada duruyor. Fiziğin en temel prensiplerinden olan ‘Termodinamiğin İkinci Yasası’ (kapalı) sistemlerin kendiliğinden yapısal olarak daha düzenli hale gelemeyeceğini söylerken canlılığın geleneksel anlatıya göre ‘rastgele’ ve kendiliğinden bir takım süreçlerle ortaya çıkmasını açıklamak oldukça güç görünüyor. Kitapta ele alınan görüş ilk yaşamın oluşumunu yürüten mekanizmaların standart kimyasal reaksiyonlardan birçok yönden farklılaştığını ve arka planda ikinci yasa geçerliliğini sürdürüyor olsa da daha küçük ölçekte ‘dinamik-kinetik kararlılık’ olarak tanımlanan başka bir itici gücün var olduğu ileri sürülüyor. Kitabın en önemli tezlerinden biri ise yaşamın temelini tanımlayan ‘kendini kopyalayabilen’ ve dinamik-kinetik kararlılığa doğru yol alan sistemlerin sadece ‘ilk yaşam’ için değil, doğal seçilimin iş başında olduğu şu anki karmaşık biyolojik süreçleri tanımlamak için de kullanılabileceği. Kitap aslında, bu özelliklere sahip kimyasal sistemlerin incelenmesine adanmış olan ‘sistem kimyası’ alanının son zamanlardaki heyecan verici keşiflerini büyük resmin içerisinde yerleri ve ‘Yaşam Nedir?’ gibi iddialı bir soruya verdiği cevap etrafında tanıtmayı hedefliyor.
Bahsettiği konuların bizzat aktif araştırmacısı olan yazar Addy Pross, kitapta kavramları açıklarken kullandığı anlaşılır dili sayesinde, kendi alanı hakkında konuşurken bilim insanlarının düştükleri ‘teknik dil’ ve ‘her şeyin aşikar olması” problemiyle karşılaşmıyoruz . Kitap, başından sonuna kadar çok iyi planlanıp adım adım temeller atarak, bir taraftan önümüzdeki bölümlerde bizi bekleyenleri de hissettirerek, bölüm sonlarında konuyu toparlayıp özetleyerek ilerliyor ve yazar son bölümde vurucu soruya kendi bakış açısından getirdiği cevabı sunuyor.
Metis Yayınları’nın Bilim serisinden kalitesiyle yine şaşırtmayan, Raşit Gürdilek’in kusursuz çevirisiyle Türkçe’ye kazandırılmış bu kitap, yaşamın en temellerine kimyanın en güncel araştırmaları çerçevesinde sunduğu cevapları öğrenmek için müthiş bir kaynak niteliğinde!
Arif Bayırlı
Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü araştırma görevlisi