Yusuf Yağcı

Prof. Yusuf Yağcı bilimsel katkılarıyla, yetiştirdiği öğrenciler, araştırmacılar ve akademisyenler ile sentetik polimer kimyası alanında ekol oluşturmuş, dünya çapında tanınan bir bilim insanıdır. 30 Ocak 2023’te hayata gözlerini yumdu.^[1]Memories & Condolences for Prof. Yusuf Yağcı, https://ziyaretci.yusufyagci.com/ Bilimsel etkisi yanında, sosyal ilişkilerdeki doğallığı, esprili kişiliği, pozitif yaklaşımı, spor ve müzik tutkusu ve hayatın her anını dolu dolu yaşaması ile hatırlanacaktır.

Prof. Yağcı, 1952 Bursa, Mustafakemalpaşa doğumlu. Bursa Erkek Lisesi mezunu. Lisede akademik olarak iyi öğrenci olmadığını söylerdi. Kimya, İngilizce ve Tarih’den beklemeye kalıyor. Futbol oynamayı, müzik dinlemeyi ve sosyal aktiviteleri seviyor. Bunlara daha fazla zaman ayırabileceğini düşündüğü için üniversitede eczacılık okumak istiyor.

Polymer Chemistry dergisinin 2011’de yaptığı “Ayın Yazarı” söyleşisinde “Kimyager olmada esin kaynağınız kimdi?” sorusuna “Babam” diye cevap veriyor, “Eğer kimya mühendisliği okumasaydım, mali açıdan destek olmayacaktı”.^[2]Becer, R. (Ekim 2011) Polymer Chemistry- Author of the Week, https://blogs.rsc.org/py/2011/10/14/polymer-chemistry-author-of-the-week-yusuf-yagci/

Galatasaray Mühendislik Yüksek Okulu, Kimya Mühendisliği Bölümü’nden 1974’te mezun oluyor. Polimer kimyasına girişi bir tesadüf ile oluyor. Cambridge, İngiltere’de dil okulunda iken Liverpool Üniversitesi’ne giden bir arkadaşına eşlik ediyor ve orada Prof. C.H. Bamford ve Prof. A. Ledwith ile tanışıyor. Yüksek lisansını 1977’de Prof. Bamford danışmanlığında, doktorasını 1979’da Prof. Ledwidth danışmanlığında Liverpool Üniversitesi’nden alıyor. 1983 yılında İTÜ Kimya Bölümü’ne yardımcı doçent olarak başlıyor. Aynı üniversitede 1984’de Doçent, 1989’da Profesör oluyor.

Araştırmada asıl ilgi alanları fotopolimerizasyon ve benzoksazin tabanlı yüksek performanslı termoset polimer sentezidir. Çok çeşitli polimerizasyon tepkimelerinin, özellikle son 20 yılda giderek önem kazanan “klik” kimyasının ışık ile uyarılarak oda sıcaklığında gerçekleştirilmesine öncülük eden çalışmalar yapmıştır. Farklı polimerizasyon yöntemlerini ve fotobaşlangıç sistemlerini kullanarak çok çeşitli kompleks makromoleküler yapıların sentezine önemli katkılar sağlamıştır. Fotopolimerizasyon, ışık (UV, görünür veya IR) ile uyarılan fotobaşlatıcıların radikal veya iyonik reaktif kimyasallar oluşturması ile başlar. Serbest radikal polimerizasyonunda bir monomerin aktif kimyasala bağlanması, bağlanan monomeri aktif hale getirir ve zincir tepkime devam eder. Radikal veya katyonik reaktif kimyasallar içeren tepkimelerde oda sıcaklığı üzerinde gerçekleştirilen kontrollü polimerizasyon yöntemleri geliştirilmiştir. Prof. Yağcı ve grubu serbest radikal polimerizasyonunun oda sıcaklığında fotokimyasal yöntemlerle kontrol edilebileceğini, aktive edilen photobaşlatıcı miktarının ışık yoğunluğu ile ayarlanabileceğini ilk gösteren gruplardandır.^[3]Tasdelen, M. A., Uygun, M., & Yagci, Y. (2010). Photoinduced Controlled Radical Polymerization. In Macromolecular Rapid Communications (Vol. 32, Issue 1, pp. 58–62). Wiley. https://doi.org/10.1002/marc.201000351

1 - 13

Kiral moleküller tarafından katalize edilen oksidasyon tepkimeleri üzerine çalışmalarıyla 2001 Nobel Kimya Ödülü’nün yarısını alan Barry Sharpless’ın aynı yıl temellerini oluşturduğu yeni sentetik strateji “klik” kimyası, küçük moleküler blokların hızla ve verimli şekilde birbirine bağlanabileceğini ve daha büyük moleküllerin (polimerlerin) elde edilebileceğini gösterdi. Sharpless bu katkısıyla ikinci Nobel Kimya Ödülünü 2022’de aldı.^[4]Türkmen, Y. (2022) 2022 Nobel Kimya Ödülü: Molekülleri bağlayan “çıtçıt”ların kimyası, https://sarkac.org/2022/10/2022-nobel-kimya-odulu-molekulleri-baglayan-citcitlarin-kimyasi/

Prof. Yağcı ve grubunun sentetik polimer kimyasına önemli bir katkısı da farklı klik tepkimelerini fotokimyasal yöntemlerle verimli bir şekilde birleştirmesi oldu. Klik tepkimelerinden biri olan tiol-en kimyası verimliliğinin ısıl radikal başlatıcılara kıyasla fotobaşlatıcılar kullanıldığı durumda daha yüksek olduğunu ortaya koydular.^[5]Uygun, M., Tasdelen, M. A., & Yagci, Y. (2009). Influence of Type of Initiation on Thiol-Ene “Click” Chemistry. In Macromolecular Chemistry and Physics (Vol. 211, Issue 1, pp. 103–110). Wiley. https://doi.org/10.1002/macp.200900442 Benzoksazin gruplarını alkil-azid tepkimesi ile polistirene bağlayarak bu polimerlerin herhangi bir katalizöre gerek kalmadan halka-açılma polimerizasyonu ile ısıl çapraz bağlanma yapabildiklerini göstermeleri de önemli katkıları arasındadır.^[6]Kiskan, B., Demiray, G., & Yagci, Y. (2008). Thermally curable polyvinylchloride via click chemistry. In Journal of Polymer Science Part A: Polymer Chemistry (Vol. 46, Issue 11, pp. 3512–3518). Wiley. https://doi.org/10.1002/pola.22685

Prof. Yağcı’nın akademik kariyerinde bilimsel üretkenliği giderek artan üç farklı dönem görülüyor. 1983-1988 (Yardımcı Doçent ve Doçentlik), 1989-2000 (Profesörlük sonrası) ve 2000 sonrası (Uluslararası tanınırlığın ve etkinin artması). 1986’da Alexander von Humboldt Vakfı’nın araştırma bursiyeri olarak Almanya’da bulundu. 2000 ve 2003 yıllarında aynı vakıf tarafından tekrar davet edildi. Bu dönemlerde bilimsel vizyonu ve sosyal ilişkilerdeki doğallığı ile özellikle Avrupa’da araştırma iş birliklerinin temellerini oluşturdu. 1989’da TÜBİTAK Teşvik Ödülünü, 1994’te oldukça genç yaşta TÜBİTAK Bilim Ödülü’nü aldı. 1997-2011 döneminde Türkiye Bilimler Akademisi’nde Asli Üye olarak yer aldı. 2011’de TÜBA yapısının değiştirilmesi sonrasında TÜBA’dan istifa eden çok sayıda bilim insanından biriydi. TÜBA’dan ayrılan bilim insanları tarafından kurulan Bilim Akademisi’ne “araştırmaya daha çok zaman ayırmak istiyorum” diyerek katılmadı. 2000 sonrasında pek çok uluslararası ödül aldı. Bunların içinde 2008 Japonya Polimer Bilimi Topluluğu Uluslararası Polimer Bilim Ödülü, 2010 İslam İş Birliği Teşkilatı Bilimsel ve Teknolojik İş Birliği Daimi Komitesi (COMSTECH) Uluslararası Kimya Ödülü, 2017 Kraliyet Kimya Topluluğu (Birleşik Krallık) Üyeliği, 2018 Belçika Polimer Topluluğu Uluslararası Bilim Ödülü ve 2018 Alexander von Humboldt Araştırma Ödülü var.

Yusuf Bey’in polimer bilimine bakışını ve liderliğini son 25 yıldır tecrübe etmiş, genç bilim insanlarına güvenini, samimi dostluğunu ve içtenliğini yakinen görmüş biri olarak kendimi şanslı addediyorum. 30 Eylül 1997’de Koç Üniversitesi Fen Semineri için İstinye Kampüsü’ne davet edilmişti, o vesileyle tanıştık. “Initiation of Cationic Polymerization by Photoinduced Electron Transfer Reactions” başlıklı konuşmasında kullandığı Türkçe “Elektron Transfer Mekanizması” ifadesi için esprili bir şekilde “kusura bakmayın, İngilizce’ye çevirmedim” demesini hala gülümseyerek hatırlarım. O tanışıklık ortak çalışmalar ve dostlukla devam etti. Yusuf Bey “güzel insanlar biriktirirdi”. İyi niyetle gayret gösteren pek çok bilim insanının hayatına dokunmuştur. Öğrencilerini ve iş birliği yaptığı meslektaşlarını hep öne çıkarmış, mükemmel öğrencileri olduğunu her vesile ile vurgulamıştır.

Yusuf Bey’in sadece bilimsel yaklaşımını kendimize örnek almak büyük bir eksiklik olur. Sadece bilim yaparken değil, futbol oynarken, şarkı söylerken de Yusuf Bey’in hayata bakışını örnek almak, yaptığımız her işten keyif almak, “yaşamın keyfini çıkarmak” kanımca tanıyanlarına bıraktığı en büyük mirastır.

2011’deki söyleşisinde^[7]Becer, R. (Ekim 2011) Polymer Chemistry- Author of the Week, https://blogs.rsc.org/py/2011/10/14/polymer-chemistry-author-of-the-week-yusuf-yagci/ “Boş zamanlarınızı nasıl geçirirsiniz?” sorusuna verdiği yanıtta şöyle diyor: “Futbol, tenis, masa tenisi, squash oynayarak ve şarkı söyleyerek. Esasen yaşamın keyfini çıkararak.” Aynı söyleşide “bilim insanı olmasaydım, futbolcu olmayı seçerdim” diyor. Bilim, spor ve müzik vazgeçilmezleri idi, yaşamın keyfini çıkarmak için.

“Kısacık ömre dünyayı sığdırdı”, kendi dizelerinde vurguladığı gibi…

ÖMÜR

 

Erken öldü dediler

Doyamadan gençliğine,

Bilemediler, nice yaşlı insan

Aslında ölmüştür yıllarca önce

 

Zavallı dediler,

Ayrıldı mutluluğu tadamadan

Bilemediler, yaşanınca doyasıya yıllar

Uzar gider alem anlamadan

 

Neler yapardı dediler

Ölmeseydi eğer,

Bilemediler, isteyince insan

Dünyayı sığdırır kısacık ömre

 

Yusuf YAĞCI

 

Levent Demirel
Koç Üniversitesi Kimya Bölümü

Fotoğraflar Yağcı Lab. arşivinden alınmıştır; Barış Kışkan’a teşekkür ederiz.

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.