İlkbaharla birlikte gökyüzünde de birtakım değişimler olur. Hava karardığında Aslan takımyıldızını doğu ufku üzerinde görebiliriz. Yine bu sırada gökyüzünün en parlak yıldızı olan Akyıldız (Sirius) güneyde en yüksek konumundadır. Gökyüzünün en parlak yıldızlarından biri olan Arkturus da Mart’ın sonuna doğru, havanın kararmasıyla doğu-kuzeydoğu ufku üzerinde belirir. Tüm bunlar eski çağlardan bu yana ilkbaharın habercisi olarak kabul edilir.
Arıkovanı Yıldız Kümesi
M44 Arıkovanı yıldız kümesi gökyüzünün en parlak ve büyük açık yıldız kümelerinden biri. Kümenin yıldızlarını tek tek çıplak gözle görmek zor. Çünkü parlak yıldızları çıplak gözün görme sınırında. Ancak ideal gözlem koşulları altında bazı yıldızları görülebilir. Yine de küme yüzlerce, belki de binden fazla yıldızdan oluştuğu için ışık kirliliğinin fazla olmadığı yerlerden silik bir ışık topu olarak görünür.
Kümenin antik çağlardan bu yana gözlemlendiği biliniyor. Eski Yunanlılar yıldız kümesini iki eşeğin yemek yediği bir yemlik olarak hayal etmiş ve “yemlik” anlamına gelen Praesepe olarak adlandırmışlar. Mitolojiye göre bu iki eşek Dionysos ve Silenus’un Titanlara karşı savaşmak için bindikleri eşeklerdi. Eski Yunanlılar, kümenin görünüp görünmediğine bakarak hava tahmini yapıyorlardı. Eğer küme belirgin biçimde görünüyorsa, bu fırtına habercisi olarak kabul ediliyordu.
Çıplak gözle bakıldığında, bir yıldız kümesinden çok bir buluta benzeyen bu gökcisminin, yıldızlardan oluşan bir küme olduğunu ilk fark eden Galileo oldu. Galileo, kümedeki 40 yıldızı gökyüzüne çevirdiği ilkel teleskopla ayırt edebilmişti.
Arıkovanı, gökyüzünde genişçe bir alan kaplar. Öyle ki genişliği çoğu teleskobun görüş alanından taşar. Çapı Ay’ın görünür çapının yaklaşık üç katıdır. Bu nedenle M44, dürbün için çok güzel bir hedeftir. Küçük bir dürbünle bile kümedeki 20’den fazla yıldız seçilebilir. Bir dürbünle bakıldığında bir arı kovanının etrafındaki arıları andırır. Bu nedenle günümüzde kümeye yaygın olarak Arıkovanı deniyor.
Arıkovanı’nı gökyüzünde nasıl bulacağız?
Küme Yengeç takımyıldızının ortasında yer aldığı için, gökyüzünde bulunması pek de zor değil. Ne var ki Yengeç, pek de belirgin olmayan takımyıldızlardan biri. Yengeç takımyıldızını bulmak için gökyüzündeki iki belirgin takımyıldızdan, İkizler ve Aslan’dan yararlanılabilir. Yengeç, bu iki takımyıldızın arasında tam ortada yer alıyor. Yukarıdaki genel gökyüzü haritasında kümenin yerini işaretli olarak görebilirsiniz.
Arıkovanı yıldız kümesi bu sıralar gözlem için en iyi konumunda bulunuyor. Mart ayının başında saat 23.00’te, ayın ortalarında 22.00’de, sonlarındaysa 21.00’de gökyüzündeki en yüksek konumunda oluyor. Bu da onu gökyüzünde bulmayı ve görmeyi kolaylaştırıyor. Yalnız ayın başında ve sonunda Ay tam da bu bölgede olacağından Ay’ın ışığı nedeniyle kümeyi çıplak gözle görmek zor olabilir. Ancak bir dürbün her koşulda kümeyi görmede yardımcı olacaktır.
Venüslü Akşamlar
Ayın ilk günleri Güneş battıktan sonra batıda ışıl ışıl parlayan iki gezegen var: Venüs ve Jüpiter. Ayın ilk iki günü iki gezegen çok yakın konumda olacaklar. Sonraki günlerde Jüpiter giderek alçalacak, Venüs ise yükselmeyi sürdürecek. Önümüzdeki birkaç ay süresince, Temmuz ortalarına kadar gökyüzünün en parlak gezegeni olan Venüs akşam gökyüzümüzü süsleyecek.
Venüs ve Dünya, Güneş Sistemi’nde büyüklük ve kütle olarak birbirlerine en çok benzeyen iki gezegen. Venüs’ün yüzeyi, tıpkı Dünya’daki gibi kayasal yapıda ve jeolojik olarak etkin. Üstelik iki gezegenin iç yapıları da birbirine çok benziyor.
Gökyüzündeki parlaklığı nedeniyle güzellik tanrıçasının adını alan bu gezegen Güneş Sistemi’nin en sıcak gezegeni.
Bu sıcaklığın temel nedeni gezegenin atmosferinin kalınlığı ve atmosfer bileşimi. Venüs’ün atmosferi o kadar kalın ki, yüzeyindeki atmosfer basıncı yeryüzünde deniz seviyesindeki basıncın 93 katı. Atmosferindeki karbon dioksit miktarı Dünya’dakinin 250 bin katı kadar. Ayrıca Dünya atmosferinin çok büyük kısmını oluşturan azot ve oksijen, Venüs atmosferinde serbest olarak hemen hemen hiç yok. Bu kadar yoğun karbon dioksit ve yanardağlardan atmosfere karışan gazların etkisiyle oluşan sülfürik asit bulutları gezegeni, adına hiç de yakışmayan şekilde tam bir cehenneme dönüştürmüş durumda.
Gezegen bugün bir cehennem olsa da geçmişte büyük olasılıkla Dünya’daki ilkel koşullara sahipti. Bu sırada gezegende ilkel yasam biçimleri oluşmuş̧ olabilir. Hatta bazı mikroorganizmaların gezegenin çetin koşularına karşın hâlâ varlığını sürdürüyor olması da mümkün. Bu nedenle araştırmacılar Venüs defterini tümden kapamış değil.
Biz gökyüzü gözlemcileri açısından ele alacak olursak, Venüs adını kesinlikle hak ediyor. Yakından öyle olmasa da Dünya’dan görüldüğü kadarıyla tam anlamıyla bir güzellik tanrıçası. Bu güzellik tanrıçasını birkaç ay batı ufku üzerinde, birkaç ay doğu ufku üzerinde görürüz. Venüs’ü sabah Güneş doğmadan önce ya da akşam Güneş battıktan sonra belli sürelerle görebiliriz. Akşam hava karardıktan bir süre sonra Güneş, ufkun iyice altına indiğinde Venüs de ufkun altında kalır. Sabah da Güneş, doğmadan bir süre önce doğar ve havanın aydınlanmasıyla gözden kaybolur.
Mart’ta Gezegenler
Merkür ayın ilk yarısında sabah gökyüzünde. Sonrasındaysa akşam gökyüzüne geçecek. Ancak ay boyunca ufkun üzerinde görülebilecek kadar yükselmeyecek. Gezegen Nisan’da akşam gökyüzünde görülebilecek kadar yükselecek.
Venüs ay boyunca günbatımından sonra akşam gökyüzünde batı-güneybatı yönünde ufkun üzerinde. Gezegen ay boyunca gökyüzünde yükselmeyi sürdürecek.
Mars hava karardığında gökyüzündeki en yüksek konumunda, neredeyse tam tepeye yakın konumda bulunuyor. Bizden giderek uzaklaştığı için parlaklığı gün geçtikçe azalıyor. Ayın ilk günleri yakınındaki Boğa’nın en parlak yıldızı olan ve Mars gibi turuncu bir renge sahip olan Aldebaran’dan daha parlak. Ayın sonundaysa Mars ve Aldebaran neredeyse aynı parlaklıkta görünecek.
Satürn geçtiğimiz ay sabah gökyüzüne geçmişti. Ay boyunca ufkun üzerinde yükselecek ancak ayın son günleri hava aydınlanırken sabahları doğu ufku üzerinde kısa sürelerle görülebilecek.
Jüpiter hava karardığında batı ufku üzerinde parlaklığıyla dikkat çekiyor. Ayın ilk günleri Venüs’le çok yakın konumda bulunan gezegen gün geçtikçe ufkun üzerinde alçalacak ve ayın ortalarından sonra artık görülemeyecek kadar alçalmış olacak.
Hazırlayan: Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız
