Galileo Galilei (1564-1642), teleskobuyla Jüpiter’in uydularından dördünü keşfettiğinde, dünyamızın kutsallığı fikrini sarsıntıya uğratmıştı. Çünkü o zamana kadar dünyanın evrenin merkezi olduğu ve diğer tüm gökcisimlerinin onun etrafında döndüğü kabul ediliyordu. Bu kabul, dünyamıza biriciklik, yücelik ve kutsallık gibi özellikler atfedilmesinin temelini oluşturuyordu.
Galilei’nin yeni icat edilmiş olan teleskobu güçlendirerek 1609 yılında gökyüzüne çevirmesiyle, astronomide yeni ve büyük bir tarihsel çağ başladı. Galilei ilk olarak Kasım 1609’da Ay’ı gözledi ve Ay yüzeyinde dünyadaki dağları ve vadileri andıran pürüzleri saptadı. Ay yüzeyi, Aristoteles’in ileri sürdüğü gibi pürüzsüz ve mükemmel değildi.
Galilei, Ocak 1610’da da Jüpiter’in ona en yakın ve en büyük dört uydusunun varlığını keşfederek çok büyük bir bilimsel devrimi daha gerçekleştirmiş oldu.
Jüpiter’in uydularının varlığının gösterilmesi, Avrupa’da gerçekten büyük bir düşünsel sarsıntı yarattı. Çünkü bu keşif, dünyanın evren içindeki o güne kadar geçerli olan pozisyonuyla ilgili büyük otoritesini sarsıyordu. Yüzlerce yıl boyunca evrendeki tüm gökcisimlerinin dünyanın etrafında döndüğüne inanan insanların, Jüpiter’in etrafında da dönen gökcisimlerinin varlığına inanmaları kolay bir şey değildi. Galilei’nin teleskobunun merceklerinin hileli olduğunu düşünenler bile vardı. Galilei bu tür kuşkuları gidermek için onlara önce iyi bildikleri başka bir şeyi teleskobuyla gösteriyor, daha sonra teleskobunu Jüpiter’e çeviriyordu.
Galilei’nin Jüpiter’in uydularını keşfetmesinin, düşünce ve bilim tarihinde büyük etkileri oldu.
Öncelikle, yüzlerce yıllık önyargıları kırarak Dünya’nın, evrende benzerleri de bulunan ve gerçekte sıradan bir gökcismi olduğu düşüncesini doğurmasıdır. Bu zihniyet değişikliği, büyük düşünsel dönüşümlere yol açmıştır ve insanlık tarihindeki entelektüel gelişim sürecinin en önemli dönüm noktalarından birini oluşturur.
İkincisi, bu keşif, teknolojiyle bilim yapmanın büyük çağının başlamasında bir etken olmuştur. Teleskobun icadından sadece birkaç yıl sonra mikroskop icat edildi. Bu durum bir tesadüften ibaret değildir. Teleskobun sarsıcı etkisinin sonucudur. İcat icadı ve keşif keşfi doğurur. Ayrıca icat keşfi, keşif de icadı doğurur. Galilei’nin Jüpiter’in uydularını keşfetmesi sırasında ve sonrasında bu gerçeklerin hepsini birden görüyoruz.
Üçüncüsü, Galilei’nin Jüpiter’in uydularıyla ilgili keşfinden 66 yıl sonra Danimarkalı astronom Ole Romer (1644-1710), Jüpiter-Dünya-Güneş doğrultusu ile Jüpiter-Güneş-Dünya doğrultusunda Jüpiter uydularının dünyadan saptanan tutulma anlarından ve dünyamızın Güneş’e olan uzaklığının biliniyor olmasından yararlanarak ışığın her iki durumda dünyaya ulaşma süresinin arasındaki farkı hesaplayarak ışık hızının değerini yaklaşık olarak hesapladı. Bu değer, bugünkü bildiğimiz değerin yaklaşık dörtte üçü nispetindeydi. Romer’in bulduğu değerde hata payı çok büyük olmakla birlikte, bu keşif, ışığın hızının sınırlı olduğunu göstermesinden, düzeyi hakkında yeterli bilgiyi vermesinden ve daha hassas ölçme deneylerine yöneltmesinden dolayı tarihsel bir öneme ve değere sahiptir.
Romer’in keşfi aynı zamanda ışığın doğasına ilişkin çalışmaların niteliğini de değiştirdi. Aristoteles, Kepler ve Descartes ışık hızının sonsuz olduğunu düşünüyorlardı. Galilei ışık hızının sonlu bir değeri olduğuna inanıyordu, bu nedenle ışık hızını ölçmeye de çalıştı ama herhangi bir değere ulaşmanın yolunu bulamadı. Işık hızının sınırlı olduğunun anlaşılmasıyla, ışığın doğasını anlama deneyleri önem kazandı, yoğunlaştı ve ışığın doğasının keşfinde yeni sonuçlara ulaşıldı.
Günümüzde Jüpiter’in Galilei’nin keşfettiği uydularından biri olan Europa’da yaşam olasılığı araştırılıyor. Bir gün Europa’da yaşamın kanıtları ortaya çıkartılırsa, Jüpiter’in bir uydusu, yaşamın ortaya çıkış koşulları konusunda yeni bir ufuk açılımını sağlayarak belki de dördüncü büyük tarihsel rolünü oynayacak.
Jüpiter’in uydularının bilimsel gelişmeye hizmetleri bitecek gibi görünmüyor.
Osman Bahadır
