Türkiye’de ölüm nedenleri (2018-2019-?)

Güncelleme: Temmuz 2022 itibariyle “Ölüm ve Ölüm Nedenleri İstatistikleri” 2020 ve 2021 için yayınlanmadı. TÜİK’ten 23 Haziran 2021’den beri yeni bir açıklama gelmedi.^[1]Köker, İ. TÜİK, 2020 Ölüm ve Ölüm Nedeni istatistiklerini neden açıklamayıp ileri bir tarihe erteledi?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-57600129

Türkiye’de yılda kaç kişi ölüyor? İnsanların hayatını kaybetmesine neden olan başlıca hastalıklar hangileri? Salgında ne değişti?

Bu soruların yanıtlarını alabileceğimiz bir kaynak Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) her yıl paylaştığı “Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri.” Türkiye’de geçmiş yılda gerçekleşen ölüm sayıları TÜİK tarafından cinsiyet, yaş, bölge kırılımlarıyla paylaşılıyor.

2018 verisi 26 Nisan 2019’da, 2019 verisi ise 24 Haziran 2020’de duyurulmuştu.^[2]Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2018, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-Nedeni-Istatistikleri-2018-30626^[3]Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2019, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-Nedeni-Istatistikleri-2019-33710  2020 verisi henüz açıklanmadı, fakat açıklanması büyük önem taşıyor.^[4]Koronavirüs ölümleri gizleniyor: TÜİK 2020 yılına ait ölüm istatistiklerini henüz açıklamadı,  https://www.birgun.net/haber/koronavirus-olumleri-gizleniyor-tuik-2020-yilina-ait-olum-istatistiklerini-2-haftadir-aciklamiyor-351094  Bu veriler bize Covid-19 salgınının bilançosu hakkında değerli bilgiler verecek.

Önce 2018 ve 2019’daki duruma bakalım. Aşağıdaki tabloda 2018-2019 yılında gerçekleşen ölümlerin bazı nedenlerini ve bu nedenlerle ölen kadın/erkek sayıları görülüyor.

2020 “Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri” bize ne anlatacak? 

TÜİK “Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri”ni paylaştığında 2020’de Türkiye genelinde toplam kaç kişinin öldüğünü öğreneceğiz. Bugün bu bilgiye sahip değiliz, resmî kaynakların böyle bir veri paylaşımı yok. 2020’de gerçekleşen toplam ölüm sayısını diğer yıllardaki ölüm sayıları ve nüfusa oranlarıyla karşılaştırarak salgının gerçek bilançosu hakkında bilgi edinebileceğiz.

Sağlık Bakanlığı’nın açıkladığı resmî sayılara göre 2020 yılında 20881 kişi Covid-19 nedeniyle öldü. Grafikte en üste 2020 için Covid-19 resmî sayılarını sarı şerit olarak görebilirsiniz. Covid-19’e bağlı resmî ölüm sayılarında kadın-erkek oranları açıklanmadı. Covid-19’a bağlı ölümlerin resmî sayıdan çok daha yüksek olduğu tahmin ediliyor. Peki neden?

Resmi sayılar neden gerçek sayıları yansıtmıyor?

Dünyanın her yerinde Covid-19’e bağlı ölümlerin kayda geçen Covid-19 ölümlerinden daha yüksek olduğu biliniyor. Covid-19’a bağlı ölüm sayılarının doğru belirlenememesinin nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Covid-19’a bağlı ölüm sayılarına yalnız Covid-19 laboratuvar testi pozitif kişiler dahil ediliyor. Oysa Türkiye’de salgının ilk 3-4 ayında PCR test duyarlılığı oldukça düşüktü,  testlerin neredeyse yarısı yanlış negatif sonuç veriyordu. Pozitif test sonucu olmamasına karşın Covid-19 belirtileri gösteren ve Covid-19 tedavisi görmüş birçok kişi olduğunu biliyoruz. Bu kişiler vaka sayısına dahil edilmedi.
• Hastaların bir kısmında Covid PCR artık negatifleştiği halde Covid-19’un tetiklediği akciğer dışı organ hasarlarına bağlı geç ölümlerde (kalp krizi, iskemik beyin bozuklukları, karaciğer yetersizliği gibi) ölüm nedeni olarak Covid-19 yazılmıyor olabilir.
• Covid-19 olup hastaneye gidemeden evde ölen ve test yapılmamış hastalar yine bu sayıya dahil edilmediler.

Pandeminin ölümlere dolaylı etkileri nasıl oldu?

Pandemiye karşı alınan önlemler dolayısıyla birçok kişi başka hastalıkların devam eden tedavilerini/rutin kontrollerini aksattı. Bu nedenle örneğin kanserlere bağlı ölümlerde artış olmuş olabilir. Bunların bir kısmı “önlenebilir ölümler”dir ve bu alanda yapılması gerekenlere işaret eder. 2020 TÜİK “Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri” bize hangi tedavilerin aksadığını ve sağlık sisteminin geliştirmeye açık unsurlarını gösterebilir.

Ek ölüm nedir? Ek ölüm sayıları ne söylüyor?

Hem dünyada hem Türkiye’de Covid-19’a bağlı ölümlerin tespiti kolay olmadığından aynı zamanda ek ölüm sayıları da takip ediliyor.

İstanbul’da salgının başından beri gerçekleşen ek ölümleri takip ettiğimiz sayfamıza buradan ulaşabilirsiniz.^[6]İstanbul’da vefat sayıları, https://sarkac.org/2021/07/istanbulda-haftalik-vefat-sayilari/ Tüm Türkiye için farklı kaynaklardan ek ölümleri takip eden Güçlü Yaman, 2020 yılındaki ek ölüm sayısının 100 binin üzerinde olabileceği tahmin ediyor.^[7]Salgının başından beri tüm Türkiye’deki ek ölüm verisini takip eden Güçlü Yaman’ın yaptığı analize göre 1 Haziran 2021’e kadar 146 bin fazladan ölüm gerçekleşmiş. Güçlü Yaman, bu sayının 109 bin kadarının 2020’de gerçekleştiğini tahmin ediyor. https://gucluyaman.com/

2020 TÜİK Ölüm ve Ölüm Nedeni verileri yayınlandığında hem fazladan ölüm sayılarını öğreneceğiz hem de bu ölümlerin ne kadarı Covid-19, ne kadarı Covid-19’un neden olduğu komplikasyonlar ve ne kadarı Covid-19’la doğrudan bağlantılı olmayan nedenlerle gerçekleşti sorusuna kısmen de olsa yanıt verebileceğiz.

Defne Üçer Şaylan, Mesut Erzurumluoğlu (Bilim Akademisi üyeleri Reyhan Diz-Küçükkaya ve Önder Ergönül’e değerli katkıları için teşekkürler.)