Blockchain teknolojisinin önemli bir potansiyeli olduğu kanısı pek çok uzman tarafından dile getiriliyor. Bununla ilgili kapsamlı bir yazı dizisi Sarkaç’ta da yer almıştı.
Ancak bir teknolojinin potansiyelinin yüksek olması, o teknolojinin her alanda başarılı olacağı anlamına gelmiyor. Bir iktisatçı ve iktisat tarihçisi olarak bu kısa yazıda bitcoin ve diğer kripto paraların bugünkü koşullardaki sorunlarına değineceğim ve bir para birimi olarak niçin kalıcı olamayacaklarını göstermeye çalışacağım.
Bir paranın en önemli işlevlerinden biri kolaylıkla kullanılabilen bir ödeme aracı olmasıdır. Oysa bitcoin ve diğer kripto paraların bir ödeme aracı olarak kullanılması zor ve külfetlidir. Büyük miktarlarda kripto paranın çeşitli kişi ve kurumların hesaplarından çalınması da kripto paraların çok güvenli olmadığına işaret ediyor. Bugün bitcoin ve diğer kripto paraların kullanımı için en uygun alanlar uyuşturucu ticareti, vergi kaçırmak, gizli hesaplarda para saklamak gibi görünüyor.
Bitcoinin devletlerin ve merkez bankalarının denetiminde olmaması bir avantaj gibi sunuluyor. Evet, devletler güçlerini sık sık kötüye kullanılabilirler. Ancak, son iki bin beş yüz yılda para birimlerinin başarısında devletin denetimi ve desteği çok önemli rol oynamıştır. Devletlerin desteklemediği veya denetlemediği para birimlerinde ise denetimin perde arkasındaki güçlü oyunculara ve büyük şirketlere geçme tehlikesi vardır.
Bugün dolar, euro, sterlin gibi dünyanın önde gelen para birimlerinin ardında altın gibi değerli madenlerin olmaması bu paraların zaafı gibi sunuluyor. Oysa Dolar, Euro, TL gibi paraların herbirinin ardında devletler ve merkez bankaları vardır. Bu paralarla örneğin devletlere ödeme yapılması mümkündür. Bitcoin ve diğer kripto paraların ardında ise hiç bir devlet ya da merkez bankası bulunmuyor. İşlem aracı olarak pek kullanılamadıkları ve devletlere yapılan ödemelerde kabul görmedikleri için, değerleri tamamiyle spekülatif olarak belirleniyor. Bu nedenle de fiyatları son derece oynak ve piyasalarda manipülasyona açık. Bugün toplam sayıları 16 milyonu aşan tüm bitcoinlerin yüzde 40’ı sadece 1000 kişinin denetiminde bulunuyor. Son yıllarda hem bitcoin hem de diğer kripto paralarda manipülasyon yapıldığına, örneğin bazılarının fiyatlarının yukarıya çekildiğine ilişkin ciddi kuşkular var.
Bitcoin son haftalarda değer kaybediyor. Önümüzdeki haftalarda bu eğilim devam edebilir veya tam tersi olabilir. Bu yazı kripto paraların kısa vadeli dalgalanmaları hakkında bir yargıda bulunmuyor ama uzun vadede başarılı olamayacaklarına işaret ediyor. Adını koyalım. Bitcoin mal piyasalarında oluşan bir balondur. Daha önce oluşan lale soğanı ve diğer örneklerde görüldüğü gibi, bu balon bir süre devam edebilir. Piyasaya erken girenler zamanında çıkarlarsa veya çıkmışlarsa para da kazanabilirler. Ancak yüksek fiyatlar kalıcı olmayacaktır. Önümüzdeki dönemde yasadışı faaliyetleri önlemek isteyen devletlerin engelleme veya yasaklamalarla balonun patlamasında önemli rol oynamaları mümkündür. Geride kalanlar için hüsran kaçınılmaz gözüküyor.
Şevket Pamuk
Bilim Akademisi üyesi
Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi
*Şevket Pamuk’un ilk kez 1999 yılında yayınlanmış Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi başlıklı kitabı Türkiye’de ve yurtdışında çeşitli ödüller kazanmış, İngilizce ve Arapça olarak da yayınlanmıştır. Kitabın Türkçede en son baskısı 2017 yılında Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yapılmıştır.