Kış gökyüzünden inciler: Avcı, Boğa ve Ülker

Tatlısu Erdek yakınlarında gökyüzü: Batuhan Dereli, 6 Ocak 2018. (Canon EOS 5d mark 2 19mm cosina lens f/3.5 iso 1600 , 20'')

Kışın gökyüzündeki en belirgin takımyıldız Avcı (Orion) takımyıldızıdır. Avcı’nın en parlak 7 yıldızı ışık kirliliğinin yoğun olduğu şehirlerde bile gözlenebilir.

9 Ocak’ta Orion İstanbul’da saat 18:30 civarı doğuyor, sabaha karşı 05:00 civarı batıyor.  Orion kış ilerledikçe gitgide daha erken doğacak ve daha erken batacak, ilkbaharda Orion Güneş’le birlikte batarak gece gökyüzünü terkedecek.

Orion’un en parlak yıldızları bir dikdörtgen oluşturur.  Elinizi yumruk yapıp, bir kolunuzu öne doğru gökyüzüne uzattığınızda yumruğunuzun genişliği gökyüzünde 10o lik bir açıyı gösterir.   Orion’un en parlak yıldızlarının oluşturduğu dikdörtgenin uzun kenarı 20o (iki yumruk) ve kısa kenarı 12o  (bir yumruktan biraz fazla) genişliktedir.

Dikdörtgenin sol üst köşesindeki parlak kırmızımsı yıldız Betelgeuse, Avcı’nın sağ omzunu işaret eder.  Betelgeuse‘dan sola doğru uzayan sönük yıldızlar Avcı’nın kolunu oluşturur. Avcı’nın sol omzu yani dikdörtgenin sağ üst köşesindeki yıldızın ismi Bellatrix’dir. Bellatrix’den daha sağa doğru baktığınızda Avcı’nın kalkanını oluşturan sönük yıldızlar sıralanır.  Dikdörtgenin sol alt köşesinde Saif isimli yıldız yer alır. Orion’un en parlak yıldızı, gökyüzünün de en parlak 7. Yıldızı Rigel (Ayak)’dir.

Dikdörtgenin merkezinde birbiri ardına dizilmiş üç yıldız göze çarpar.  Bu üç yıldız Avcı’nın kemerini oluşturur.  Kemeri oluşturan üç yıldızın isimleri Alnitak, Alnilam ve Mintaka gökyüzündeki en belirgin sıralanmış yıldız gruplarından birini oluşturuyor.

Kemerin altında sıralanmış “üç” yıldız ise Avcı’nın kılıcına işaret eder.  Bu üç yıldızı görebilmek için daha karanlık gökyüzüne ihtiyacınız olacak, şehir ışıklarında kılıcı seçemeyebilirsiniz. Kılıcın ortasındaki “yıldız” aslında bir yıldız değil, galaksimizdeki yıldız doğumevlerinden birisi olan Orion Bulutsusu.

İşte Orion bulutsusunun Hubble Uzay teleskobu tarafından çekilmiş muhteşem bir fotoğrafı:

Orion Bulutsusu (Messier 42) – Hubble Uzay Teleskobu, NASA, ESA, Hubble

Boğa’nın gözü Aldebaran ve Ülker

Orion’un en güzel özelliklerinden birisi bize gökyüzünde birçok başka yıldızı işaret ediyor olması.  Bugün Orion yardımıyla Boğa takımyıldızının en parlak yıldızı Alderaban’ı ve meşhur Ülker’i bulalım.

Avcı’nın kemerini kalkanına doğru bir yay şeklinde uzattığımızda (kalkanın ardında) parlak turuncu bir yıldıza geliriz. Bu Boğa takımyıldızının parlak yıldızı Aldebaran’dır, mitolojik resimlerde Aldebaran genelde Boğa’nın gözlerinden birini işaret eder. Aldebaran’ı bulduktan sonra Orion’dan biraz daha öteye (batıya) doğru baktığınızda mavimsi bir ışık lekesi gözünüze çarparsa açık bir yıldız kümesi olan Ülker’i buldunuz.

Ülker açık yıldız kümesi: Adam Evans, Flickr, DSLR (Canon), Takahashi FSQ-85 EDX @ f5.3, 85 dakika toplam pozlandırma, 85 x 1dakika pozlandırmalar @iso 4000

Işık kirliliği olmayan bir ortamda Ülker’in 6-7 yıldızını seçebilirsiniz.  Yazının başında amatör bir astrofotoğrafçı tarafından çekilmiş fotoğrafı bulunan ve Süreyya, Yedi kızkardeş veya Pleiades olarak da bilinen Ülker’e basit bir teleskopla bakma fırsatınız olursa kaçırmayın deriz.

Şimdi yazının başına dönüp amatör astrofotoğrafçı Batuhan Dereli’nin Erdek’te 6 Ocak 2018 tarihinde çekmiş olduğu fotoğrafa bir daha bakalım. Orion, Aldebaran ve Ülker’i bulabiliyor musunuz?

Yazan: Defne Üçer Şaylan

_____________________________________________

Kaynak: Emin Özel, Talat Saygaç, Gökyüzünü Tanıyalım, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 2004 (15. Basım)