31 Ocak 2018’de Ay tutulması olacak. Ay tutulmaları oldukça sık olan olaylar ama bu seferki tutulma nadir bir gök olayı. Birinci nedeni Ocak ayında ikinci kez dolunay olması (Mavi Ay – bu duruma nedense mavi ay denmiş, aslında ayın rengi ile ilgisi yok), ikinci nedeni de Ay’ın Dünya’ya en yakın konumda olması (Süper Ay).
Öncelikle hemen söyleyelim tam tutulma ne yazık ki Türkiye’den gözlenmeyecek. NASA’nın naklen yayını 31 Ocak 2018 Çarşamba günü Türkiye saatiyle 13:30’da başlayacak, 18:00’e kadar sürecek.
Süper Ay Nedir?
Ay Dünya’nın etrafında dönerken farklı fazlardan geçiyor, bu fazlar Ay’ın Dünya ve Güneş’e göre olan konumuna göre değişiyor. Ay, Dünya’nın Güneş’e göre ters tarafında bulunduğunda Dolunay gözlüyoruz.
Ay, Dünya’nın etrafında tam dairesel bir yörüngede dönmüyor. Yörüngesi bir elips çiziyor, yani Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığı da değişiyor. Ay, en uzak konumda Dünya’dan ortalama 405500 kilometre, en yakın konumda ise ortalama 363300 kilometre uzakta bulunuyor. Ay, Dünya’nın etrafındaki 27 gün süren turunda mutlaka bu en yakın ve en uzak konumlardan geçiyor.
Dolunay, Ay’ın eliptik yörüngesinin herhangi bir noktasındayken olabilir. Eğer en yakın konumda olursa Ay tipik bir dolunaydan daha büyük ve daha parlak gözükür. Ay Dünya’ya en yakın konumdayken, Ay’ın gökyüzündeki diski %14 daha büyük ve %30 daha parlak görünür. Buna Süper Ay denir.
Ay tutulması nedir?
Ay tutulması, Dünya’nın Güneş ile Ay arasına girmesi ve Dünya’nın gölgesinin Ay’ın üzerine düşmesi sonucu oluşur.
Bunu söyleyince neden her dolunay evresinde Ay tutulması olmuyor sorusu aklınıza gelmiş olabilir. Ay’ın Dünya çevresindeki yörünge düzlemi ile Dünya’nın Güneş çevresindeki yörünge düzlemi paralel değil, arada 5 derecelik bir açı var. Bu 5 derecelik eğim olmasaydı her dolunay evresinde Ay tutulması olacaktı.
Yukarıdaki resimde Ay dolunay evresinde fakat 5 derecelik eğim sayesinde Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşmüyor.
Ay’ın dolunay evresindeki konumu Dünya’nın Güneş çevresindeki yörünge düzlemiyle kesişince Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşer. Ay tutulması gerçekleşir.
Güneş noktasal olmayan bir ışık kaynağı olduğundan Dünya’nın gölgesi tam gölge (ışık almayan bölge) ve yarı gölge (kısmen ışık alan bölge) oluşur. Ay, tam gölgenin gerçekleştiği bölgede bulunduğunda tam tutulma olur. Eğer tam tutulma gerçekleşirken Dünya’da o sırada gece olan bir yerdeysek Ay tutulmasını gözleyebiliriz.
Tam Ay tutulması sırasında Ay kırmızı görünür. Buna da Kanlı Ay da denir. Ay tam gölgede olmasına rağmen kırmızımsı görünmesinin nedeni ise Dünya’nın bir atmosferi olması.
Güneş ışığı içinde tüm renkleri barındırıyor. Atmosferden geçerken güneş ışığındaki farklı renkler, atmosferdeki parçacıklarla farklı şekilde etkileşiyorlar ve saçılıyorlar. Yüksek frekanslı mavi, mor gibi renkler tamamen saçılırken; kırmızımsı Güneş ışığı Ay’a ulaşıyor.
Aynı saçılma Güneş batarken Güneş’in kırmızı görünmesine ve gökyüzünün mavi olmasına da neden oluyor.
Defne Üçer Şaylan
