Gıda mühendisliği nedir?

Gıda mühendisliği, gıdaların güvenilir bir şekilde üretimini, hazırlanmasını, işlenmesini, ambalajlanmasını, dağıtılmasını ve gıdalardan sağlığa uygun bir şekilde yararlanılmasını sağlayan mühendislik dalıdır. Genel olarak gıda bilimi ve gıda teknolojisi anabilim dallarından oluşur. Gıda bilimlerinde gıda kimyası, biyokimyası, gıda mikrobiyolojisi, gıda kalite kontrolü, beslenme gibi temel bilimler yer alır. Gıda teknolojisi anabilim dalında ise süt, yağ, meyve sebze, hububat, biyoteknoloji, et ve ambalajlama gibi teknoloji derslerinin yanı sıra temel işlemler dersleri olan termodinamik, akışkanlar mekaniği, proses kontrol ve tasarım konusunda eğitimler verilir.

Gıda mühendislerinin amacı, güvenli ve kaliteli gıda ürünlerinin üretimini sağlayarak tüketicilerin sağlığını korumak ve endüstrideki süreçleri iyileştirmektir. Gıda mühendisleri, üretim süreçlerinin yönetimi, yeni ürün geliştirilmesi, araştırma geliştirme faaliyetleri, gıda güvenliği standartlarının uygulanması, kalite kontrol yönetim sistemleri, üretim tesislerinin tasarımı, ekipman seçimi, işleme teknikleri, ambalajlama yöntemleri ve depolama koşulları gibi konularda uzmanlaşırlar. Ayrıca bu süreçlerin verimliliğini artırmak için sağlık, çevre, ekonomi, standartlar ve yasal düzenlemeler gibi birçok farklı dallarla bir arada çalışarak çözümler üretirler.

Tükettiğimiz gıdalar gerçekten güvenli mi? Soframıza gelene kadar hangi süreçlerden geçiyor?

Bu sorular gıda mühendisliğinin temelini oluşturur. Gıda mühendisliğinin başlıca amacı güvenli ve kaliteli gıda ürünlerinin üretimini sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda gıdanın üretimi, hazırlanması, işlenmesi, ambalajlanması ve dağıtılması aşamalarında tüketicilerin sağlığını korumak ve endüstrideki süreçleri iyileştirmek amaçlanır. Tüm bu aşamalarda teorik bilgi, farklı bakış açıları ve uzmanlık alanları gıda mühendislerinde olması gereken özelliklerdir. Gıda mühendisliği genel olarak çok disiplinli bir takım çalışmasını gerektirir.

Gıda mühendisleri aşağıdaki sorulara çözümler bularak gıda üretim süreçlerini sürdürülebilir, ekonomik ve güvenli hale getirirler.

• Ürünün güvenli olmasının yanı sıra besin değerini ve kalitesini koruyacak şekilde üretilebilmesi için hangi işleme teknikleri kullanılmalıdır?
• Gıda işleme sürecinde ortaya çıkan istenmeyen yan ürünlerin miktarı nasıl azaltılır?
• Gıda üretimi sırasında oluşan atıklar nasıl geri dönüştürülerek değerlendirilebilir?
• Gıda güvenliği ve kalite standartlarına nasıl uyum sağlanır?
• Üretim süreci nasıl optimize edilerek enerji ve su tüketimi en aza indirilebilir?
• Raf ömrü uzun, besin değeri yüksek ve tüketiciye hitap eden bir ürün nasıl geliştirilir?
• Üretim sürecinde kullanılan katkı maddeleri ve koruyucular nasıl en uygun seviyede tutulabilir?
• Tüketiciye ulaşan son ürünün tazeliğini koruyacak ve çevre dostu olacak ambalaj malzemeleri nasıl seçilmelidir?
• Gıda işleme sırasında mikrobiyal, kimyasal ve fiziksel riskler nasıl önlenebilir?

Gıda mühendislerinin eğitimi neleri kapsar, sahip olmaları gereken beceriler nelerdir?

Gıda mühendisliği genel olarak başta matematik ve fen konularına ilgi duyan kişiler için uygun olmakla birlikte, biyoloji ve biyokimya gibi temel konular da gıda ile yakından ilişkilidir.

Gıda mühendislerinin aldığı başlıca dersler: matematik, kimya, biyoloji, fizik, gıda kimyası, gıda mikrobiyolojisi, ısı ve kütle aktarımı, termodinamik, akışkanlar mekaniği, bilgisayar programlama, gıda teknolojileri ve işleme teknikleri, kalite kontrol ve analiz yöntemleri, mühendislik ekonomisi ve gıda güvenliğidir. Gıda mühendisleri, aldıkları çok yönlü eğitimi kullanarak güvenli, besleyici ve sürdürülebilir gıda üretimi süreçleri geliştirerek toplumun sağlıklı ve kaliteli beslenmesine katkı sağlayacak ürünlerin üretilmesinde rol alırlar. Ayrıca gıda süreçlerindeki fiziksel ve kimyasal dönüşümleri kontrol ederek gıdaların besin değerlerini korumak, raf ömrünü uzatmak ve lezzet profillerini iyileştirmek için çalışırlar.

Gıda mühendislerinin farklı disiplinlerden gelen kişilerle takım çalışması yapması gerekebilir, bu nedenle güçlü iletişim becerilerine sahip olmaları önemlidir. Gerek Türkçe gerekse en az bir yabancı dilde yazılı ve sözlü olarak kendilerini iyi ifade edebilmeleri gerekir. Aynı zamanda analitik düşünme, problem çözme, ekip çalışması ve detaylara dikkat etme yetenekleri gelişmiş olmalıdır. Kimya, fizik, biyoloji ve matematik alanlarında sağlam bir altyapıya sahip olan ve yenilikçi çözümler üretmekten hoşlanan kişiler, gıda mühendisliği mesleğinde başarılı ve tatmin edici bir kariyer sürdürebilirler.

Gıda mühendisliğinin diyetisyenlik, beslenme uzmanlığıyla ilişkisi var mı?

Beslenme uzmanı ya da diyetisyen olarak çalışan kişiler gıda ve beslenme alanında çalışmalar yürütse bile odak noktaları ve iş alanları birbirlerinden oldukça farklıdır. Gıda mühendisliği, gıdaların üretim, işleme, saklama ve güvenliği ile ilgilenir.

Beslenme ve diyetetik ise bireylerin sağlıklı beslenmesini sağlamak, besin öğelerinin vücuda etkilerini incelemek ve hastalıklara yönelik özel programlar hazırlamak gibi konularla ilgilenir. Bu nedenle bu kapsamda çalışanlar genellikle Beslenme ve Diyetetik bölümlerinden mezun olur ve beslenme biyokimyası, diyet planlama, toplu beslenme sistemleri ve hastalıklara yönelik beslenme gibi dersler alırlar. Gıda mühendisliği bölümünde de beslenme dersi ders planında yer alır. Bu konuda uzmanlaşmak isteyenler kendilerini geliştirecek ek eğitimler alarak bu sektörde de çalışma alanı bulabilirler.

Tüm bunlara bakıldığında genel olarak, gıda mühendisleri gıdanın üretim süreciyle ilgilenirken, diyetisyenler bu gıdaların insan sağlığına uygun şekilde tüketilmesini sağlamaktadır.

Gıda mühendisleri nerelerde çalışır, gıda üretiminden denetim süreçlerine kadar hangi alanlarda rol alırlar?

Çok yönlü eğitim aldıklarından gıda üretilen, gıdayla temas eden her sektörde ve gıda tüketilen her alanda gıda mühendislerine talep vardır. Bu nedenle gıda mühendisleri çeşitli endüstriyel ve akademik alanlarda çalışmaktadır. Temel olarak çalışma alanları şunlardır:

Gıda üretim tesisleri: Et, süt, unlu mamuller, içecekler, kurutulmuş, konserve ve dondurulmuş meyve ve sebzelerin yanı sıra şekerlemeler vb. kategorilerde gıda üretimi yapan fabrikalarda kalite kontrol, AR-GE ve üretim süreçlerinde görev alırlar. Fabrikaların üretim süreçlerinin hijyenik ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlarlar. Kalite kontrol ve gıda güvenliği standartlarını uygularlar.

Gıda güvenliği ve kalite kontrol: Gıda üretiminde hijyen ve mevzuata uygunluk konularında denetimler yaparak tüketicinin güvenli ve sağlıklı gıdaya erişmesini sağlarlar. Üretilen gıdaların Türk Gıda Kodeksi ve uluslararası standartlara uygun olup olmadığını denetlerler. HACCP, ISO 22000 gibi kalite yönetim sistemlerini uygularlar.

Ambalaj ve muhafaza sektörü: Gıdaların raf ömrünü uzatacak, çevreye duyarlı yeni ambalaj malzemeleri ve teknikleri geliştirirler. Gıda ambalajlarının güvenli, sürdürülebilir ve çevre dostu olmasını sağlamak için Ar-Ge çalışmaları yaparlar.

Biyoteknoloji ve fonksiyonel gıdalar: Probiyotik, prebiyotik ve besin takviyeleri gibi fonksiyonel gıdaların tasarımı ve üretiminde rol oynarlar. Sağlığa faydalı gıda bileşenleri üzerinde çalışmalar yaparak inovatif ürünler geliştirirler.

Restoran ve toplu beslenme sistemleri: Gıda mühendisleri gıda üretim sistemlerinin verimli ve hijyenik olmasını sağlamak amacıyla mutfak teknolojilerinin iyileştirilmesi konusunda çalışırlar ve denetlemeler yaparlar. Oteller, hastaneler, okullar ve yemek üretimi yapan firmalarda hijyen ve kalite standartlarının uygulanmasını sağlarlar. Gıda güvenliği kurallarına uygun üretim süreçleri geliştirirler.

Akademik ve AR-GE çalışmaları: Gıda mühendisleri, gıda endüstrisinde inovasyonu teşvik eden Ar-Ge çalışmaları yürütürler. Yeni gıda işleme teknikleri, sağlıklı ve fonksiyonel gıda bileşenlerinin geliştirilmesi, gıda katkı maddelerinin iyileştirilmesi ve gıda güvenliğini artıran yeni teknolojiler üzerinde çalışırlar. Ayrıca, nanoteknoloji, yapay zekâ ve otomasyon sistemlerini kullanarak gıda üretim süreçlerini daha verimli hale getirmek için projeler geliştirirler. Gıda mühendisleri, üniversitelerde akademisyen olarak eğitim ve araştırma faaliyetlerinde bulunabilirler.

İlaç ve kozmetik sektörü: Gıda katkı maddeleri ve doğal bileşenler üzerine araştırmalar yaparak ilaç ve kozmetik sanayisinde görev alabilirler. Vitaminler, takviye edici gıdalar ve doğal içerikli kozmetik ürünler üzerine çalışmalar yaparlar.

Kamu kurumları ve denetim: Tarım ve Orman Bakanlığı, Türk Gıda Kodeksi gibi resmi kurumlarda denetçi veya mevzuat uzmanı olarak görev alırlar. Gıda güvenliği, hijyen denetimleri ve yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar yaparlar.

Girişimcilik ve özel üretim: Kendi gıda üretim tesislerini kurarak yeni ve yenilikçi ürünler geliştirebilirler. Doğal, organik veya sağlıklı gıda üretimi alanında markalar oluşturabilirler.

Tüm bu alanlarda aşağıdaki görevlerin belirlenmesi ve yürütülmesinden gıda mühendisleri sorumludur.

• Hammaddelerin incelenmesi ve uygunluk analizleri
• Gıda işleme tekniklerinin tasarlanması ve iyileştirilmesi
• Gıda muhafaza yöntemlerinin (soğutma, dondurma, kurutma vb.) optimize edilmesi
• Kalite kontrol ve hijyen standartlarının sağlanması
• Ambalajlama teknolojilerinin geliştirilmesi
• Atık yönetimi ve sürecin çevre dostu hale getirilmesi
• Tüketici sağlığının korunması için yeni gıda analiz yöntemlerinin uygulanması

Sürdürülebilir gıda üretimi nasıl olur? Daha az su ve enerji kullanarak daha verimli üretim yapmak mümkün mü?

Gıda endüstrisi su ve enerji tüketiminin yüksek olduğu ve atıkların fazla oluştuğu sektörlerden biridir. Gıda mühendisleri, sürdürülebilir gıda üretimi ve tüketimi konusunda çalışarak, doğal kaynakların verimli kullanımını sağlarlar. Özellikle su ve enerji tasarrufu, gıda atıklarının azaltılması ve geri dönüşümünü sağlama konularında projeler geliştirirler. Aynı zamanda, çevre dostu ambalaj çözümleri üreterek plastik kullanımını azaltmaya yönelik çalışmalar yürütmektedirler. 

Daha sağlıklı, güvenli ve sürdürülebilir gıdalar üretmek için hangi yenilikçi teknolojiler geliştiriliyor?

Gıda mühendisleri, gıda endüstrisinde inovasyonu teşvik eden Ar-Ge çalışmaları yürütürler. Yeni gıda işleme teknikleri, sağlıklı ve fonksiyonel gıda bileşenlerinin geliştirilmesi, gıda katkı maddelerinin iyileştirilmesi ve gıda güvenliğini artıran yeni teknolojiler üzerinde çalışırlar. Ayrıca, nanoteknoloji, yapay zekâ ve otomasyon sistemlerini kullanarak gıda üretim süreçlerini daha verimli hale getirmek için projeler geliştirirler.

Gıda mühendisliğinin geleceği

Gıda endüstrisi, hem dünya genelinde hem de Türkiye’de ekonominin temel sektörlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Türkiye Gıda Sanayi İşverenleri Sendikası (TÜGİS)’na göre, Türkiye gıda sanayisi 2024 yılında yaklaşık 160 milyar dolarlık bir hacme ulaşmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Dış Ticaret Verileri temel alınarak hazırlanan TGDF Veri Paneli’ne göre ise, Türkiye’nin tarım, gıda ve içecek sektörü 2024 yılının ilk 6 ayında ihracatını geçen yılın aynı dönemine göre %5,64 artırarak 12,3 milyar dolardan 12,9 milyar dolara yükseltmiştir. Aynı dönemde ithalat ise %21,8 oranında azalarak 12,4 milyar dolardan 9,7 milyar dolara gerilemiş ve sektör, yılın ilk yarısında 3,2 milyar dolarlık dış ticaret fazlası vermiştir. Bu veriler, gıda endüstrisinin hem küresel hem de ulusal düzeyde ekonomik büyüklüğünü ve stratejik önemini ortaya koymaktadır.^[1]TGDF Dış Ticaret Bülteni (Haziran 2024) https://www.tgdf.org.tr/tgdf-dis-ticaret-bulteni-haziran-2024/^[2]Türkiye Gıda Sanayi 2024 Yılında Yaklaşık 160 Milyar Dolar Hacme Ulaştı (Ocak 2025) https://turkchem.net/turkiye-gida-sanayi-2024-yilinda-yaklasik-160-milyar-dolar-hacme-ulasti Bu gelişmeler, Türkiye’nin gıda sektöründe üretim kapasitesini artırarak dış pazarlardaki rekabet gücünü yükselttiğini gösteriyor. Aynı zamanda ithalattaki düşüş yerli üretimin güçlendiğini ve sektördeki sürdürülebilir büyüme potansiyelini ortaya koyuyor. Bu veriler gelecekte de gıda mühendisliğine ihtiyacın artacağına işaret ediyor.

Sonuç olarak, gıda mühendisliği, insan sağlığını koruma, gıda güvenliğini ve kalitesini sağlama ve sürdürülebilir üretim tekniklerini geliştirme açısından büyük bir öneme sahiptir. Gıda mühendisleri, bilim ve teknolojiyi kullanarak gıda endüstrisinde yenilikçi çözümler sunmaya devam etmektedir.

Gelecekte artan nüfus, iklim değişikliği ve gıda israfı gibi küresel sorunlarla başa çıkmak için gıda mühendislerine her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulacaktır. Daha güvenli, besleyici ve çevre dostu gıdalar üretmek, sadece bugünün değil, yarının dünyasını da şekillendirecektir. Gıda mühendisliği, bilim ve inovasyonun birleştiği bir alan olarak, daha sağlıklı ve sürdürülebilir bir gelecek inşa etmek için yol göstermeye devam edecektir.

Seda Ersus
Ege Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü