Açıl Susam Açıl, Wikipedia

Pixabay

Yurdumuzdan Wikipedia’ya ulaşım Nisan 2017’den beri engelleniyor. İlk başta hepimizin anlamsız bulduğu ve hemen vazgeçileceğini düşündüğü bu uygulama sürekli hale geldi, yakın zamanda kaldırılacağını gösteren hiçbir gösterge de yok. Yeni bir eğitim-öğretim yılına başlarken aklı başında kimsenin bu durumu savunabileceğini sanmıyorum, ama aşağıda maddeler halinde bu yasağın bana neden anlamsız geldiğini açıklamaya çalıştım:

Wikipedia şu anda İnternet üstündeki en önemli bilgi kaynağıdır. Herhangi bir kişi, yer, olay, teorem, kavram, vs. için bir arama yaptığınızda arama motorunun önereceği ilk kaynak bu konunun Wikipedia sayfasıdır. Wikipedia’da inanılmaz büyük miktarda ve farklı dillerde bilgi var. Sürekli yeni sayfalar ekleniyor, olan sayfalar ayrıntılanıyor; çevrimiçi olduğu için ister bilgisayarınızdan, ister cep telefonunuzdan, ne zaman isterseniz ulaşabiliyorsunuz. Bir eşdeğeri yok; Wikipedia’yı engellediğiniz zaman, “Yerine şuraya bakın,” diyebileceğiniz ona alternatif olabilecek başka bir site yok. Bunun eşini kurmak istesek yıllarca uğraşmamız ve milyarca TL harcamamız gerekir. Türkçede, “Pire yüzünden yorgan yakmak,” diye bir deyimimiz var; beğenmediğimiz birkaç sayfa için tüm Wikipedia’yı yasaklamak pire yüzünden değil yorgan, tüm evi, tüm mahalleyi yakmaktır.

Yurdumuzda son on yıllarda telekomünikasyona büyük yatırımlar yapıldı. Kendi uydumuz, her köyde sayısal telefon santrallerimiz, kablosuz 4.5G ağımız var. İnsanlarımızın çoğu cebinde pahalı akıllı telefonlarla dolaşıyor. Okullara sürekli bilgisayarlar, tabletler satın alınıyor. Bütün bu altyapı yatırımını katma değere çevirmek için Wikipedia gibi siteleri yasaklamak değil aksine onlara ulaşımı kolaylaştırmamız ve kullanılmalarını daha çekici hâle getirmeye uğraşmamız gerekir; örneğin Türkçe Wikipedia sayfalarının artması, içeriklerinin zenginleşmesi için bir teşvik düşünmeliydik, yasaklamak yerine.

Zaten isteseniz de Wikipedia’ya ulaşımı tam olarak engelleyemezsiniz. İsteyen şu ya da bu biçimde zaten ulaşıyor. Uygulanamayan yasak ciddiyetini kaybeder; bu durum, yani Wikipedia yasakken bir yandan da ulaşılabilmesi kanunlara duyulması gereken saygıyı aşındırıyor. Üstelik yasak sitelere ulaşabilmeyi sağlayan yazılımlar, Wikipedia’yı ulaşılabilir yaparken aynı zamanda kumar, porno gibi içerikli, gerçekten ulaşılmasını istemediğimiz siteleri de ulaşılabilir yapabilir.

Wikipedia sayfaları bir kitap ya da ansiklopedi gibi düzenlenmiyor. İnsanların topluca ve gönüllü çalışmasına dayanıyor. Her zaman bazı yerlerinde hatalar ya da tartışmalı noktalar olabilir. Eminim başka ülkelerin hoşuna gitmeyen bölümleri de vardır ama hiçbir demokrat ülkede Wikipedia yasak değil. Aksine şu anda Wikipedia insanların gönüllü katkısıyla oluşmuş ve bilgiye ücretsiz ulaşımı sağlayan bir kaynak olarak bir tür sembol. Günümüzde bir ülkenin Wikipedia’yı şu ya da bu nedenden yasaklaması bebeklerin aşı olmasını yasaklamak gibi bir ilkellik olarak görülüyor. Siz ülke olarak ne kadar bilimi, teknolojiyi teşvik ediyorum deseniz, destek için milyarlarca dolar bile harcasanız ülkenizde Wikipedia yasaksa kimse sizi ciddiye almaz.

Zaten Wikipedia, Facebook ya da Twitter gibi kâr amaçlı kurulmuş bir şirket değil; yani ulaşılmasını yasakladığınız zaman, örneğin reklam gelirinin azalmasıyla tehdit edemezsiniz. Türkiye’de Wikipedia’ya ulaşımı yasaklamanın Wikipedia’ya zararı yoktur, zararı yalnızca bizedir; kendi halkınızı böyle önemli bir bilgi kaynağından mahrum bırakmış olursunuz. Wikipedia’ya, “Benim istediğim düzenlemeleri yap, yoksa kendi halkımın bilgilenmesini engellemeye devam ederim,” demek nasıl bir tehdit olabilir, anlamıyorum. Bazen haberlerde cinnet geçirmiş bir babadan bahsedilir, kendi çocuklarının boğazına bıçak dayayıp polislere, “Gelmeyin keserim,” der; bu deli babanın tek güvendiği şey, polislerin çocuklarının hayatına ondan, yani öz babalarından, daha fazla önem vermesidir.

Tabii bütün bu tartışmada bir de öteki yüz var. Wikipedia gibi önemli bir kaynak ülkemizde nasıl engellenebildi, neden bu yasak bu kadar az tepki çekiyor, ve neden bir yıldan fazladır sürebiliyor? Facebook’a ulaşım engellenseydi örneğin tepkinin bundan kat kat daha fazla olacağını tahmin etmek zor değil. Demek ki, diyorum, Wikipedia bize o kadar lâzım değilmiş; demek ki, engellenmeden önce de Wikipedia’ya ulaşım o kadar da çok değilmiş; demek ki Wikipedia bizim için önemli bir kaynak değilmiş; demek ki bizim günlük yaşamımızda bilgiye ulaşmak gibi bir gereksinimimiz yokmuş. Osmanlı İmparatorluğunda okuma-yazma oranı yüksek olsaydı, halkın kitap okumak yazmak gibi bir ihtiyacı olsaydı, matbaa yasaklanamazdı, denir; bugün de demek ki Wikipedia’ya engelin kalkması, ve bir daha böyle engellerin konulamaması için önce halk olarak Wikipedia gibi kaynakların içerdiği bilgiye olan ihtiyacımızı idrak etmemiz gerekiyor.

Ethem Alpaydın
Bilim Akademisi Üyesi
Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği öğretim üyesi

Önceki İçerikAnalitik Düşüncenin Sosyopolitik Görüşlerle İlişkisi
Sonraki İçerikSoru ve Cevaplarla Şarbon
Ethem Alpaydın
Bilim Akademisi üyesi Ethem Alpaydın, 1966 yılında Malatya’da doğdu. 1987 yılında Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümünden mühendis, 1990 yılında İsviçre, Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne’dan bilim doktoru derecelerini aldı. ABD’de UC Berkeley ve MIT, İsviçre’de Idiap ve Hollanda’da TU Delft’te misafir araştırmacı olarak çalıştı. 1997’de Fulbright Kıdemli Bilim İnsanı, 2001’de Tüba Gebip ve 2002’de Tübitak Teşvik ödüllerini aldı. “Introduction to Machine Learning” adlı kitabı ABD’de MIT Press tarafından (3. baskısı 2014 yılında) yayımlandı ve Almanca, Çince ve Türkçeye (“Yapay Öğrenme,” Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi) çevrildi. “Machine Learning: The New AI” adlı kitabı yine ABD’de MIT Press tarafından 2016 yılında basıldı ve Japonca, Rusça ve Koreceye çevrildi.
Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü’nden 2019 yılında emekli olmuştur ve halen Özyeğin Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü öğretim üyesidir.