4 Eylül 2017 günü Budapeşte’de yapılan Genel Kurul toplantısında yapılan oylamada, Avrupa Akademileri Birliği ALLEA, 2011 yılında kurulan Bilim Akademisi’ni tam üye olarak kabul etti.
Bu güzel gelişmenin ardından Bilim Akademisi üyesi Şevket Pamuk, Bilim Akademisi’nin öyküsünü dünyadaki bilim akademilerinin tarihi, işlevi ve yapısından başlayarak Sarkaç’a anlattı.
Akademilerin kuruluş gerekçeleri
Avrupa ülkelerinde bilim akademilerinin tarihi çok eskilere gidiyor. İngiltere ve Fransa’da ilk bilim akademileri 17. yüzyılda kuruldu. Bugün Avrupa’nın hemen her ülkesinde bir veya bir kaç bilim akademisi var. Bilim akademileri eğitimin, özellikle de yüksek eğitimin, bilimin ve bilimsel araştırmanın gelişmesi ve desteklenmesi için bu konularda görüşler geliştirerek bunları kamu ile paylaşırlar. Hükümetlerin eğitim, bilim ve araştırma konularında izledikleri politikaları etkilemeye çalışırlar. Bir çok ülkede akademiler hükümetlerin davetiyle bu konularda hükümetlere danışmanlık yaparlar. Bilim akademilerinin üyeleri temel bilimler, matematik, sosyal bilimler, beşeri bilimler, tıp ve mühendislik alanlarında yaptıkları çalışmalarla, özellikle de uluslarası yayınlarla, bu yayınların sayısından ziyade içeriğiyle, yani bilime yaptıkları özgün katkılarla, öne çıkan bilim insanları arasından üyelerin kendileri tarafından seçilir.
En önemli koşul bilimsel özerklik
Bilim akademilerinin hükümetlerden özerk olmaları sağlıklı görüşler geliştirebilmeleri için büyük önem taşır. İlk akademiler Avrupa’da 17. yüzyılda bilim adamlarının gruplar oluşturup toplantılar yapmaları ile, sivil toplum kuruluşları olarak başladı. Fransız Devrimi gibi olağanüstü durumlar haricinde akademilere müdahale edilmedi. Akademiler devlet bütçesinden destek alsalar da üye seçimlerinde ve bilimle ilgili işlerinde tamamen bağımsız hareket ederler. Bu bağımsızlık birçok Akademinin ve Avrupa Akademileri Birliği (ALLEA)’nin web sitelerinde ve tanıtımlarında öncelikle vurgulanır.
Türkiye’deki ilk bilim akademisi olan Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) 1993 yılında kanun hükmünde kararname ile kuruldu. Herbiri varolan üyeler tarafından bilimsel liyakat temelinde seçimle üyeliğe kabul edilen asli üyelerinin sayısı 2011 yılında 82’ye ulaşmıştı.
2011’de AKP hükümeti bir Kanun Hükmünde Kararname yayınlayarak TÜBA’ya müdahale etti. Yeni üyelerin seçimle belirlenmesi yerine YÖK ve TÜBİTAK gibi hükümetin denetimi altındaki kurumlar tarafından atanması kararını aldı ve TÜBA’ya yeni üyeler atanmaya başladı.
Bunun üzerine, TÜBA’nın 82 asil üyesinden 52’si, Akademi üyelerinin hükümet tarafından atanmasının bilimsel özerkliğe aykırı olduğunu savunarak istifa ettiler. İstifa eden üyelerin bir bölümü Bilim Akademisi’ni kurdular ve bilimsel liyakat temelinde yeni üyeler seçmeye başladılar. Bugün Bilim Akademisi’nin Türkiye’de 29, yurtdışında da 30 üniversiteden 28’i kadın olmak üzere 165 üyesi bulunuyor. Ayrıca aralarında 4 Nobel Ödülü sahibinin de bulunduğu 29 onursal üyesi var.
Bilim Akademisi’nin faaliyetleri
Bilim Akademisi’nin en önemli faaliyetlerinden birisi 40 yaş altında ve doktoralı bilim insanlarının yayınlarını ve diğer bilimsel faaliyetlerini değerlendirerek her yıl yaklaşık 40 genç bilim insanına ödül vermek. Bu programa her yıl Türkiye ölçeğinde yaklaşık 100 üniversite ve araştırma kurumundan 300 e yakın genç bilim insanı başvuruyor.
Bilim Akademisi ayrıca eğitim, bilim ve bilimsel araştırma konularında toplantı ve konferanslar düzenliyor, ülkemizde eğitimin, bilimin, teknoloji ve sağlık politikalarının, bilimsel araştırmanın ve akademik özgürlüklerin durumu hakkında her yıl ayrıntılı raporlar hazırlıyor ve bunları kamuoyu ile paylaşıyor. Bilim Akademisi faaliyetleri için gerekli kaynakları özel kişilerin ve vakıfların bağışlarıyla sağlanıyor. Bilim Akademisi’nin tüm raporlarına buradan ulaşılabilir.
ALLEA üyeliğine uzanan süreç
Merkezi Berlin’de olan ALLEA Avrupa ülkelerindeki bilim akademilerinin birliği olarak faaliyet gösteriyor. Eğitim, bilim, teknoloji politikaları ve bilimsel araştırma konularında Avrupa ölçeğinde etkili olmaya ve bu arada Avrupa Birliği’ne de yol göstermeye çalışıyor. ALLEA’nın içlerinde Türkiye’den TÜBA da dahil olmak üzere 41 Avrupa ülkesinden 59 bilim akademisi ALLEA’nın üyesiydi. Bilim Akademisi ise dört yıldır ALLEA’nın asosye üyesiydi.
Budapeşte’deki Genel Kurulda ALLEA Başkanı Prof. Dr. Günter Stock Türkiye üniversitelerindeki son gelişmeleri kaygıyla izlediklerini belirterek bilim ve bilimsel araştırmanın gelişebilmesi için özerk üniversitelerin ve araştırma kurumlarının ve temel akademik özgürlüklerin gerekli olduğunu belirtti. Daha sonra yapılan kapalı oylamada üye akademiler Bilim Akademisi’ni büyük çoğunlukla ALLEA’nın 60. üyesi olarak seçtiler. Bilim Akademisi zaten etkin olarak katkı yaptığı Avrupa Akademileri Birliği ALLEA’da Türkiye’yi daha da artan bir etkinlikle temsil etmeye devam edecek.
Şevket Pamuk
Bilim Akademisi üyesi (Boğaziçi Üniversitesi)
