Bu Ay Gökyüzü: Ekim 2024

Ekimde, yaz ayları boyunca güney ufkunu süsleyen ve Yay ile Akrep takımyıldızları bölgesinde yer alan gökyüzünün en zengin bölgesi, artık erkenden ufkun altına iner. Bu bölge yerini Oğlak ve Kova takımyıldızlarına bırakır. Bu takımyıldızlar pek de parlak yıldız içermez. Ayrıca Samanyolu kuşağı doğrultusunda yer almadıklarından derin gökyüzü cisimleri bakımından da zengin değiller. Bu bölgedeki en parlak iki gökcismi Güney Balığı Takımyıldızı’ndaki Fomalhaut ve bu sıralar Kova Takımyıldızı’nda bulunan Satürn’dür.

Henüz hava tam kararmadan batıya bakarsak ve ufkumuz açıksa burada parlayan Venüs’ü görebiliriz. Yaz gökyüzünün en parlak yıldızı Arkturus tam olarak batı ufku üzerinde. Arkturus, bir dondurma külahına ya da uçurtmaya benzetilen Çoban Takımyıldızı’nda yer alıyor. Çoban dışında bu bölgede yer alan iki belirgin takımyıldız da Kuzey Tacı ve Herkül. Kuzey Tacı’nı Çoban’ın hemen üzerinde, Herkül’ü de Kuzey Tacı’nın üzerinde görmek mümkün.

Kuzeye baktığımızda her zaman görmeye alışkın olduğumuz takımyıldızları görüyoruz. Büyük Ayı gökyüzündeki en alçak konumuna geliyor ve gecenin ilerleyen saatlerinde bazı yıldızları ufkun altında kalıyor. Ejderha ve Kral takımyıldızları gökyüzünde en yüksek konumlarındalar. Kraliçe ise ilerleyen saatlerde iyice yükseliyor. Yine bu bölgede yer alan Perseus kuzeydoğu ufkundan doğuyor ve saatler ilerledikçe yükseliyor.

Kraliçe ile Perseus arasında gökyüzünün en parlak açık yıldız kümelerinden ikisi yer alıyor. Birbirine çok yakın olan bu kümelere Çift Küme adı veriliyor. Çift Küme’yle ilgili bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Bu ay ve önümüzdeki ayalarda gökyüzünün en zengin ve ilgi çekici bölgesi doğu ufku olacak. Çünkü önce sonbaharın sonra da kışın parlak yıldızları ve belirgin takımyıldızları buradan yükselecek.

Akşam hava karardığında doğu ufku üzerine bakarsak Büyük Kare’yi görürüz. Büyük Kare’nin hemen solunda Andromeda Takımyıldızı yer alır. Bu takımyıldız gökyüzünün en parlak gökadası olan Andromeda Gökadası’na ev sahipliği yapar. Andromeda Gökadası yaklaşık 4,5 milyon ışık yılı uzaklığıyla, çıplak gözle görebileceğimiz en uzak gökcismidir.

İlerleyen saatlerde bu bölgeden önce gökyüzünün en parlak yıldız kümesi olan Ülker’in, sonra Boğa, Arabacı, İkizler ve Orion takımyıldızlarının doğduğunu göreceğiz. Jüpiter ve Mars da bu bölgede yer alıyor. Ayın başlarında saat 03:00 civarı, ayın sonlarındaysa 01:00 civarında gökyüzünün en parlak yıldızı olan Sirius da doğunca Kış üçgenini oluşturan yıldızlar ortaya çıkmış olacak.

Tsuchinshan–ATLAS Kuyrukluyıldızı

Geçtiğimiz yılın başlarında keşfedilen ve adını Çin’deki bir gözlemevinden ve ATLAS (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System) projesinden alan Tsuchinshan–ATLAS Kuyrukluyıldızı Ekim’in başlarında sabah gökyüzünde, ortalarından itibarense akşam gökyüzünde yer alacak. Kuyrukluyıldız Eylül’ün son günlerinde bir dürbünle görülebilmeye ve çekilen fotoğraflarda belirginleşmeye başladı.

Kuyrukluyıldız ayın ilk günleri gündoğumundan kısa bir süre önce doğuda görülüyor. Bu sırada hava aydınlanmaya başlamış olduğundan çok da parlak olmayan kuyrukluyıldızı bir dürbün olmadan seçmek zor.

Tsuchinshan–ATLAS 12 Ekim’de Dünya’ya en yakın konumundan geçecek. Yine bu tarihten itibaren akşam gökyüzünde batı ufku üzerinde yükselmeye başlayacak. Bu sırada parlaklığının tam olarak ne kadar olacağı bilinmiyor ancak çıplak gözle görülebilecek kadar parlak olması olası görülüyor.

Kuyrukluyıldızın bu ay boyunca gökyüzünde izleyeceği yolu aşağıdaki haritalarda bulabilirsiniz. Haritada kuyrukluyıldız simgelerinin yanındaki ilk sayı tarihi, parantez içinde yer alan sayı ise kadir cinsinden parlaklığı gösteriyor.

2 Ekim Halkalı Güneş Tutulması

Bu yılın ikinci Güneş tutulması olan bu tutulma Nisan’daki tutulmada olduğu gibi ülkemizden görülmeyecek. Tutulma sırasında Ay’ın görünür büyüklüğü Güneş’inkinden küçük olacağından Ay Güneş’i tam olarak örtemeyecek. Tutulma şeridinin ortasında, Güneş’in parlak diski, Ay’ın çevresinde ince bir halka şeklinde görünecek. Halkalı tutulma hattı Pasifik okyanusundan başlayıp Şili ve Arjantin’in güneyinden geçerek Atlas Okyanusu’nun güneyinde sora erecek. Tutulma halkalı tutulma hattının dışında, Güney Amerika’nın güney yarısında parçalı tutulma olarak görülecek.

Ekimde Gezegenler

Merkür Ekim ayı boyunca akşam gökyüzünde olmasına karşın Güneş’e çok yakın konumda olduğundan bu ay görülemeyecek.

Venüs Haziran’dan bu yana akşam gökyüzünde yavaş yavaş yükseliyor. Gezegen geçtiğimiz ayın sonunda havanın kararmasıyla batmaya başladı. Ekimde ise gezegenin ufkun üzerindeki yükselişi hızlanacak ve gezegeni akşam hava karardığında batıda batmak üzere olarak göreceğiz. Ekimin sonunda gezegen hava karardıktan yaklaşık yarım saat sonra batıyor olacak. Venüs, 5 Ekim’de Ay’la yakın konumda olacak.

Mars ayın başında geceyarısı doğuyor. İkizler takımyıldızının ortasında yer alan gezegeni turuncu rengi sayesinde tanımak kolay. Gezegen günler ilerledikçe daha erken doğacak. Mars, Ay sonunda gece saat 23 civarı doğuyor olacak. Mars, 24 Ekim’de Ay’la yakın konumda olacak.

Jüpiter, Ekim’in başlarında 22:30’da doğmuş oluyor. Sonbahar’ın iki parlak yıldızı Kapella ve Aldebaran’a yakın konumda olan gezegen onlardan çok daha parlak. Bölgedeki en parlak gökcismi olduğundan tanınması kolay. Jüpiter, 20 ve 21 Ekim’de Ay’la yakın konumda olacak.

Satürn hava karardığında güneydoğu ufku üzerinde yüksekmiş oluyor. Gezegenin bulunduğu bölgede belirgin bir takımyıldız bulunmuyor. Ancak bölgedeki en parlak gökcismi iki gökcisminden biri olduğundan gökyüzünde bulunması kolay. Güney Balığı Takımyıldızı’nın parlak yıldızı Fomalhaut, Satürn’le benzer parlaklıkta ancak beyaz rengi sayesinde Satürn’den ayrılıyor. Fomalhaut, Satürn’ün sağ altında yer alıyor. Satürn, 14 Ekim’de Ay’la çok yakın konumda olacak.

Alp Akoğlu
GUHEM-Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi 

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. İçerik kullanım koşulları için tıklayınız.