21 Ağustos 2017’de Dünya bir tam güneş tutulmasına sahne olacak. Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerinden izlenebilecek tutulma sırasında Ay Güneş’le Dünya’nın arasında girecek ve Güneş diskini tamamen kapatacak. Bu bölgeler, günün ortasında birkaç dakikalık bir süre karanlıkta kalacak. Dünya haritası üzerinde ince bir kuşak gibi uzanan bu kısıtlı bölge dışında tam tutulma gerçekleşmeyecek fakat yakınlarında Ay’ın kısmen Güneş’i örttüğü görülebilecek. 21 Ağustos’taki tutulma olayı ne yazık ki Türkiye’den gözlenemeyecek, fakat NASA’nın canlı yayınını kaçırmamanızı tavsiye ederiz. Tutulma Türkiye saatiyle 21:00-21:30 arasında gerçekleşecek.
Canlı yayın için tıklayınız (NASA TV )
Tam Güneş tutulması olabilmesi için Ay’ın Güneş’le Dünya’nın arasında bulunması ve Ay’ın görüntüsünün Güneş’i tam olarak kapatması gerekiyor. Yani Dünya’dan bakıldığında ikisi tam olarak aynı büyüklükte olmalı (açısal büyüklük). Bunu daha iyi anlayabilmek için, tek gözünüzü kapatın ve kolunuzu uzatıp baş parmağınızda uzaktaki büyükçe bir cismi örtmeyi deneyin, başparmağınızı yakınlaştırıp uzaklaştırarak tam örtmeyi sağlayabilirsiniz.
Biz dünyalılar çok şanslıyız çünkü bulunduğumuz gezegenden tam tutulma gözlenebiliyor. Güneş Ay’dan aşağı yukarı 400 kat daha büyük ve aşağı yukarı 400 kat daha uzak. Bu sayede zaman zaman Ay diski Güneş diskini tam örtecek konuma gelebiliyor. Bu konuma geldiğinde Ay’ın tam gölgesi Dünya’nın hangi bölgesine düşerse orada tam tutulma gözleniyor.
Tam Güneş tutulmaları Ay’ın yeniay evresinde gerçekleşiyor, yani Ay Güneş’le Dünya arasındayken. Eğer Ay’ın Dünya çevresindeki yörüngesiyle Dünya’nın Güneş çevresindeki yörüngesi aynı düzlem üzerinde olsaydı her yeniay evresinde tutulma gözleyebilirdik. Fakat durum böyle değil. Ay’ın yörünge düzlemi ve Dünya’nın yörünge düzlemi arasında 5 derecelik bir açı var. Dolayısıyla Ay’ın gölgesi her yeniay evresinde Dünya üzerine düşmüyor. Ay’ın yörüngesi aynı zamanda tam dairesel olmadığından, gölge düşse de Ay Güneş diskini tam olarak kaplamayabiliyor. Yılda ortalama 2-3 Güneş tutulması ve her 3 yılda bir tane de tam Güneş tutulması gerçekleşiyor.
Eşsiz bir deneyim
Dünya’da şahit olabileceğimiz en eşsiz doğa olaylarından birisi tam Güneş tutulması desek hiç abartmış olmayız.
Normalde Güneş’e çıplak gözle bakmak gözlere kalıcı zarar verebilir. Tam tutulma sırasındaki, Güneş’in tam olarak örtüldüğü birkaç dakika boyunca Güneş’e çıplak gözle bakabiliyoruz. Tam karanlık olduğunda hava sıcaklığı düşüyor, canlılar Güneş’in battığı düşüncesiyle farklı davranabiliyor. Normalde göremediğimiz Güneş’in taç tabakasını bu karanlık safhada çıplak gözle görebiliyoruz. Taç tabakası Güneş’in atmosferinin en dış tabakası, burada madde çok daha az yoğun fakat çok daha sıcak. Hatta taç tabakasının hemen altında yer alan kromosfer diye bilinen ince tabakayı da izlemek mümkün. Bu tabakaya “chromo=renk” tabakası denmesinin sebebi de tutulmalar sırasında taç tabakasının beyaz ışığının aksine renkli bir görüntü vermesi. Eski çağlarda tam Güneş tutulması yaşamış insanların dehşete düşmüş olduklarını tahmin etmek çok da zor değil.
1999 ve 2006 yıllarında Türkiye tam Güneş tutulması izleme şansı bulmuştuk. Türkiye’den gözlenebilecek bir sonraki tam Güneş tutulmasının 2060 yılında olması bekleniyor.
Defne Üçer Şaylan
Ana görsel: 29 Mart 2006’da Türkiye’den gözlenen tam tutulmanın Erwyn van der Meer tarafından Karaburun’da çekilmiş fotoğrafı.
Bu yazı Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
