“Ek ölüm (excess mortality) terimi epidemiyolojide “normal/kriz dışı” koşullar altında beklediğimiz ölüm sayılarının üzerinde saptanan ölüm sayılarını ifade eder. Normalin üzerinde çıkan ölüm sayılarının söz konusu krize bağlı koşullar nedeniyle olduğu düşünülür. Bu veriler uzmanlara tanı yöntemleri, hastalığın seyri ve yaygınlığı konusunda bilgi sağlar.
Epidemiyoloji, salgınları inceleyen ama salgınlarla sınırlı olmayan bir bilimdir. Tarihsel olarak salgınların tanımlanması sürecinde ortaya çıkmıştır. Verilerin toplanması ve kaydedilmesi genel olarak enfeksiyon hastalıkları hakkında bilgimizi güçlendirir. Bu veriler, pandemiyi daha iyi yönetebilmek ve önümüzü görebilmek için çok önemlidir. Gelecek yıllarda olacak pandemiler için de çok önemli olacaktır. Pandemi geçip gittikten sonra bunun yararını daha da çok anlayacağız.”
Önder Ergönül (Bilim Akademisi üyesi, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi)
DUYURU: 2020’nin Mart’ından beri her haftabaşı paylaştığımız “İstanbul’da haftalık vefat sayıları” grafiğini güncellemeye 2022’nin bitimiyle son veriyoruz.
AÇIK VERİ: İBB Günlük Vefat Sayıları[1]İstanbul Büyükşehir Belediyesi Vefat Sorgulama, https://www.turkiye.gov.tr/istanbul-buyuksehir-belediyesi-vefat-sorgulama | 2015 – 2022 .xlsx .csv.
(Veri seti en son 2 Ocak 2023’te güncellendi, günlük ölüm sayılarında sonradan ufak artışlar olabiliyor. )
30 Aralık 2022’de tamamladığımız 52. haftada İstanbul’daki ölüm sayıları, 2015-2019 ortalamasına kıyasla +%14 ve 2015-2019’da gerçekleşen en yüksek değerlere göre +%7 daha fazla gerçekleşti.
Grip (influenza) salgını: Mavi şeridin senenin ilk haftalarında kalınlaşması grip salgınlarıyla ilgili. Başlık görselinde de farklı senelerde grip salgının farklı şiddetlerde gerçekleştiğini görebiliyoruz. 2021’de grip salgını görülmedi. 2022 başında Covid19 ile birlikte grip vakaları da görüldü.
2022’nin sonbaharında da Covid19’un yanında hem influenza hem RSV’nin sıklıkla rastlanan virütik hastalıklar olduğu bildiriliyor.
Salgının dalgaları
Salgının Türkiye’de başladığı 12 Mart 2020’den beri İstanbul’daki ölüm sayılarında beş belirgin dalga göze çarpıyor.
Birinci dalga Nisan-Mayıs 2020’de oldu ve tepe noktasında 2015-2019 ortalamasına kıyasla +%60 kadar ek ölüm gerçekleşti. Kasım 2020’de hızlı bir artışla girdiğimiz ikinci dalganın tepe noktasında +%112 fazladan ölüm gerçekleşti. Daha sonra sönümlenen ölüm sayılarında 2021’in sekizinci haftasından itibaren üçüncü dalga gerçekleşti, bu dalganın tepe noktasında +%86 fazla ölüm gerçekleşti. Artan vakalar/ölümler sonucunda Türkiye 29 Nisan 2021’de 17 günlük “tam kapanma”ya girdi, 17 Mayıs’ta tam kapanma sona erdi, bazı kısıtlamalar sürdü, 1 Temmuz’da tüm yasaklar kalktı.
Türkiye’de aşılama Ocak 2021’de başladı ve Haziran ortasından itibaren hızlandı. Türkiye’de genel nüfusun yaklaşık %63’ü en az iki doz aşılanmış durumda.[2]Uygulanan aşı dozları ve aşılama oranları, Turcovid aşı izlem ekranı, https://datastudio.google.com/u/0/reporting/d4dd0ecb-c165-4f60-b253-944d4b3f4b06/page/OYZyB
Dördüncü dalga: Aşılama başladıktan sonra gerçekleşen dördüncü dalga 2021 yaz sonunda başladı, 2021’nin ikinci yarısı +%30-40 bandında ek ölümle geçti. 2022’nin başında artan ölümler 5. haftada +%54 fazladan ölüme kadar yükseldi ve sonrasında düşmeye başladı.
Beşinci dalga: Haziran 2022’de 2015-2019 ortalamasında gerçekleşen ölüm sayıları temmuz ortasından itibaren tekrar yükseldi +%27 fazladan ölüme ulaştı.
16 Eylül’de biten haftada ölüm sayıları 2015-2019 bandına yani kriz dışı durumlardaki sayılara düştü. 11 Kasım’da biten 45. haftaya kadar ölüm sayıları grip mevsiminden de beklediğimiz şekilde artarken, ilk defa 16 Aralık’ta biten 50. haftada kriz dışı duruma kıyasla +%20’yi aştı.
Grafiği nasıl okuyacağım?
Yukarıdaki grafik, 2015-2021 yıllarında İstanbul’daki haftalık vefat sayılarını gösteriyor.
- 2022 haftalık değerler (kırmızı noktalar/çizgiler)
- 2021 haftalık değerler (sarı noktalar/çizgiler)
- 2020 yılı için haftalık değerler (mor noktalar/çizgiler)
- 2019 vefat sayıları (lacivert noktalar)
- 2015-2019 ortalamaları (lacivert çizgi)
- 2015-2019 yılları için haftalık maksimum ve minimum değerler (mavi şerit)
Ek ölüm nasıl hesaplanır?
- Ek ölüm sayısı, kriz durumunda (tüm nedenlerle) gerçekleşen ölüm sayısının kriz dışı koşullardaki ortalama ölüm sayısıyla kıyaslanmasıdır.[3]Eurostat statistics explained, Excess mortality, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Excess_mortality_-_statistics Covid19 pandemisinde 2020 ve 2021’deki haftalık ölüm sayılarını 2015-2019 ortalamalarıyla kıyaslıyoruz. Her hafta için haftalık ek ölümü şu şekilde hesaplıyoruz:
Ek ölüm = 2020/2021/2022 ölüm sayısı – 2015-2019 ortalama ölüm sayısı
1 Ocak 2015’ten 30 Aralık 2022’ye kadar haftalık vefat sayıları
Aşağıdaki videoda 1 Ocak 2015’ten 30 Aralık 2022’ye kadar İstanbul’da haftalık vefat sayılarındaki değişimi görebilirsiniz. (Grafik: Mesut Erzurumluoğlu)
İstanbul’da her yıl ne kadar ölüm gerçekleşiyor?
Aşağıdaki grafikte her yıl İstanbul’da 1 Ocak-31 Aralık arasında vefat eden kişi sayısı gösteriliyor.
İstanbul’da 2020-2021 ve 2022’de ne kadar ek ölüm gerçekleşti?
2020, 2021 ve 2022’de İstanbul’daki vefat sayısının pandemi öncesi beş yılın ortalaması ve 2019’la kıyaslamasını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz.
Önemli Not:
- İBB verisinde geçmiş günlerin vefat sayılarında ufak artışlar olabilmektedir. Açık veri bölümündeki veri setinde her gün için son güncelleme tarihi yazılmıştır.
- Bu sayfadaki grafik en son 2.1.2023‘de güncellenmiş verilerle oluşturuldu.
- Grafik 30.12.2022′e kadar olan verileri gösteriyor.
İstanbul’da Covid19’a bağlı resmi ölümlerin sayısı ne kadar?
İstanbul’daki Covid19’a bağlı vefat sayıları Sağlık Bakanlığı’nın haftalık durum raporlarında veriliyordu fakat 25 Ekim 2020’den beri haftalık durum raporları yayınlanmıyor. Dolayısıyla İstanbul için resmi sayıları bilmiyoruz.
Ek ölüm sayıları Covid19 nedeniyle gerçekleşmiş ve resmi kayıtlara geçmemiş ölümleri mi gösteriyor?
Hayır tam olarak değil. Grafikte görülen Mart-Nisan 2020, Ekim-Aralık 2020 ve Mart-Mayıs 2021’deki ve 2021’in Ağustos aylarından itibaren gerçekleşen yüksek ek ölüm sayılarının salgınla doğrudan veya dolaylı bağlantılı olduğunu biliyoruz. Fakat bu ölümlerin ne kadarının Covid19’la doğrudan ilgili olduğu konusunda daha net bir şey söylemek için tüm Türkiye’deki ölüm sayılarının cinsiyet, yaş, risk faktörleri, yer ve zaman kırılımları da kullanılarak daha detaylı analizinin yapılması gerekir.
Sıkça sorulan sorular
- Ölüm sayılarında yıldan yıla gerçekleşen doğal artış dikkate alınıyor mu?
Hayır. “Ek ölüm” sayılarını bulurken yaygın tanımı kullanıyoruz yani kriz dönemindeki ölüm sayılarını önceki yılların ortalama ölüm sayılarıyla karşılaştırıyoruz.
- Neden yalnız İstanbul?
Tüm Türkiye için ve tüm iller için ek ölüm analizinin yapılması önemli fakat zor.
Tüm Türkiye’nin verisi bir kaynakta mevcut değil. 23 ilimiz için benzer bir çalışmayı salgının başından beri Güçlü Yaman yürütüyor. Birçok şehrin belediye sayfalarındaki verileri bir araya getiren Güçlü Yaman bu sonuçları websitesinde paylaşıyor.[4]Türkiye’de fazla ölümler 01.06.2021, https://gucluyaman.com/tr/[5]Türkiye’nin 23 ilinde fazladan ölümler, 15-21 Eylül 2021, https://twitter.com/GucluYaman/status/1441105027095941124?s=20
Tüm Türkiye’deki ölüm sayıları her yıl TÜİK’in yayınladığı Ölüm ve Ölüm Nedenleri İstatistikleriyle paylaşılıyor. Her yılın haziran ayında bir önceki yılın sayılarını paylaşan TÜİK 2020 sayılarını henüz paylaşmadı.[6]Üçer Şaylan, D., Erzurumluoğlu, M. (2021) Türkiye’de ölüm nedenleri (2018-2019-?), https://sarkac.org/2021/07/turkiyede-olum-nedenleri-2018-2019-2020/
- Neden bugüne kadar olan veriler dahil değil?
Verileri İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden temin ediyoruz.[7]İstanbul Büyükşehir Belediyesi Vefat Sorgulama, https://www.turkiye.gov.tr/istanbul-buyuksehir-belediyesi-vefat-sorgulama Sistemde geçmiş günlerin hatta haftaların (en çok da günümüze yakın tarihlerin) sayılarında artışlar olabiliyor. Bu değişimi minimize etmek için birkaç gün öncesine kadar olan verileri dikkate alıyoruz.
- Neden günlük değil de haftalık vefat sayıları?
Yedi günlük aralıkları hesaba katıyoruz çünkü günlük veriler çok fazla oynayabilir (büyük kaza vb.) haftalık veriler daha kararlı. Günlük verileri içeren grafiği Turcovid‘in aynı verileri dikkate alan sayfasında görebilirsiniz.[8]İstanbul’da 2015-2021 Yılları Arasında Gerçekleşen Günlük Defin Sayıları, Turcovid19.com, https://datastudio.google.com/embed/u/0/reporting/d4dd0ecb-c165-4f60-b253-944d4b3f4b06/page/QwW2B
- Bu grafik/veriler güncellenecek mi?
Grafik 2020’nin Mart ayından 2022’nin son haftasına kadar her hafta güncellendi. Son güncelleme 2 Ocak 2023’te yapıldı. En güncel veriye bu bağlantılardan ulaşabilirsiniz .xlsx .csv.
İBB Mezarlıklar Müdürlüğü verisinde sonradan artışlar olabiliyor, ilgili tabloların son sütununda verinin ne zaman güncellendiği bilgisi bulunuyor.
- Bu sayılar İstanbul’da vefat edenlerin sayısı mı yoksa sadece İstanbul’da defnedilenlerin sayısını mı yansıtıyor?
Mezarlıklar Müdürlüğünden temin edilen bu sayılar nerede defnedildiğinden bağımsız olarak İstanbul’da vefat etmiş herkesi kapsıyor.[9]İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun açıklaması bu sayıların İstanbul’da vefat edenlerin sayısı olduğunu belirtiyor, https://t24.com.tr/haber/imamoglu-son-3-yilin-ayni-donemine-bakildiginda-bu-yil-olum-orani-yuzde-30-35-daha-fazla,875539
- Dünyadaki başka ülkelerdeki ek ölüm sayıları nasıl?
Ek ölüm verilerine ulaşabileceğiniz birkaç kaynak:
Veri ediniminde katkıları için Erol Taymaz’a ve Onur Altındağ’a teşekkür ederiz.
Grafik: Mesut Erzurumluoğlu (Cambridge Üniversitesi, Klinik Tıp, Epidemiyoloji Birimi)
Açıklamalar/veri güncelleme: Defne Üçer Şaylan (Sarkaç editör, defne@bilimakademisi.org) Yaprak Özışık (Bilim Akademisi ofisi)
Atıf vermek için / To cite this post:
Erzurumluoğlu, M.A, Ucer-Saylan, D. İstanbul’da haftalık vefat sayıları, Sarkaç, DOI: 10.6084/m9.figshare.21814626.v1. Erişim /Accessed: DD/MM/YYYY
Notlar/Kaynaklar
