Albert Einstein 1897 yılının 14 Mart günü Almanya’nın Ulm kentinde dünyaya gelmiş.
Babası mühendis Hermann Einstein kardeşiyle birlikte jeneratör üreten bir mühendislik firması kurmuş. Baba ve amca bu işlerle uğraştığına göre Einstein’ın fizik merakı nasıl başladı kestirmek mümkün.
Albert, dehasını çocukluğunda pek ortaya koyamamış. Bir kere geç konuşmuş, okulda da çok parlak bir öğrenci olduğu yönünde herhangi bir kanıt yok. Okulunun katı disiplinini sevememiş ama klasik müziği ve keman çalmayı çok sevmiş. Albert okulu boşverince öğretmenleri de onu ihmal etmeyi ihmal etmemiş. Öyle ki bir öğretmeni babasına “Oğlunuz hiçbir zaman başarılı olmayacak” demiş.
Babanın işleri yolunda gitmeyince Albert’i okulunu bitirsin diye Almanya’da bırakıp İtalya’ya göçmüş aile. Heyhat! Albert’e askerlik çağrısı çıkıvermiş. O da okulu bırakıp peşlerinden göçmüş.
Hem kötü bir öğrenci hem de asker kaçağı… Diploması bile yok! Ailesi geleceği açısından endişelenmesin de ne yapsın! Lakin endişeye mahal yokmuş meğer.
Zürih’teki Swiss Federal Polytechnic School’a başvurmuş. Kabul edilmiş çünkü giriş sınavlarında matematik ve fizik sorularında üstün başarı sergilemiş.
Orayı bitirmiş bitirmesine de, bu kez de iş bulma sorunuyla boğuşmuş. Üniversitede akademik bir pozisyon bulması pek mümkün olmamış, çünkü hocalarıyla takışmış, çoğu kendisiyle çalışmayı reddetmiş.
Neyse ki 1902’de İsviçre Patent Ofisi’nde iş bulmuş. Görelilik Kuramının temellerini kurguladığı fikirleri orada üretmeye başlarken babası ölmüş. Ertesi yıl Albert okulda tanıştığı ilk eşi Mileva Maric (şu işe bakın o da bir fizikçi) ile evlenmiş ve 1919’a dek evli kalmışlar. İyi bir eş ve iyi bir baba olduğu yönünde de herhangi bir veri yok. Matematik ve fizikte çok zeki olduğu ileri sürülen Mileva’nın kocasının tüm çalışmalarına yardım ettiği söyleniyor. Çiftin bu evlilikten iki çocukları olmuş. Evlilik öncesi doğan bebeklerine ne olduğu konusunda ise güvenilir bir bilgi yok.
Fizikçiler, Albert Einstein’in Annalen der Physik adlı prestijli dergide 1905’te yayımlanan dört çarpıcı makalesini işaret ederek “Einstein’s annus mirabilis” (Latince Einstein’ın mucizevi yılı) diyor.
Bu makalelerin içeriğinden kısaca söz edersek,
- Foto-elektrik etki: Işığın parçacıklardan (yani foton) oluştuğuna ilişkin hipotezi. Bu çalışma Einstein’e 1921’de Nobel Ödülü kazandırdı.
- Brown hareketi (Brownian motion), yani “gürültü”nün neredeyse temelinin atıldığı çalışma
- Özel görelilik kuramı: Maxwell’in elektrik ve manyetik denklemlerini mekanik yasalarıyla bağdaştırması ve ışığın hızının mutlak olması
- Kütle ve enerjinin denkliği ve meşhur E=mc2 denklemi
Brown Hareketi de beni ilgilendiriyor. Gürültünün temeli nerdeyse o makalede atılıyor. Sevgili Prof. Leon Cohen 2005 Kasım ayında gürültünün doğumunun 100. yılına ilişkin –güldür güldür mü, yoksa gümbür gümbür mü desem– bir makale yayımlamıştı: “Gürültü Tarihi”*. Bu çok çarpıcı makaleyi meraklılara öneririm. Bir de Einstein’in 1914’te yayımladığı kısacık bir makale var**. Bu makaleyi İTÜ’deki (“Spectral Estimation Methods” adlı) doktora dersimin ilk iki haftasında Newton’ın o meşhur ışıkla ilgili makalesinin***ardından derste okuyup/okutup öğrencilere “Yaa, gördüğünüz gibi, Newton’u saymazsak ilk ‘sinyal işleme’ uzmanı belki de Albert Einstein’dir” demeye bayılırım.
Albert Einstein’in meşhur olup ABD’ye göçmesi filan pek ilgimi çekmiyor çünkü çok konuşulmuş, çok yazılmış ve çok çizilmiştir bu olaylar. Benim asıl ilgimi çeken şey konserve kutusu kapağıdır. Ne zaman kulpu üzerinde duran açılmış konserve kapağı görsem aklıma hep Einstein gelir!
İlk Einstein portresini yanılmıyorsam 2005’te “gürültünün 100. yılına” denk getirmiştim. Asma kilit menteşesinin paslı parçasını elime alıp baktığımda Einstein’ın dili geldiydi aklıma. Gerisi beş dakika…
İkincisinde ise konserve kutusunun kapağını bulunca iş iki dakikada bitti. Tarih 2006.
Tayfun Akgül
İstanbul Teknik Üniversitesi Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi
*Leon Cohen, “History of Noise”, IEEE Signal Processing Magazine, pp.20-45, Kasım 2005.
** “Methods for the Determination of the Statistical Values of Observations Concerning Quantities Subject to Irregular Fluctuations”, IEEE ASSP Magazine, pp.6, Ekim 1987.
***A Letter of Mr. Isaac Newton, Professor of the Mathematicks in the University of Cambridge; Containing His New Theory about Light and Colors: Sent by the Author to the Publisher from Cambridge, Febr. 6. 1671/72; In Order to be Communicated to the R. Society.
