Büyük bilimsel devrim olarak adlandırdığımız 1543-1687* dönemindeki astronomi, matematik ve fizik alanındaki gelişmeler, doğayı anlamada büyük bir düşünsel sıçrama yaratmış ve daha sonraki bilimsel gelişmelerin de temellerini atmıştı. Ayrıca bu dönemde icat edilmiş olan teleskop ve mikroskop, o zamana kadar çıplak gözün erişim alanında çalışan bilim insanlarının araştırma alanlarını ve ufuklarını derinleştirmiş ve genişletmişti.
Ancak bilimdeki bu gelişmelerin halkın yaşamında çok büyük dönüşümlere yol açması için yaklaşık bir yüzyılın daha geçmesi gerekti. Büyük bilimsel devrim ve onun ardından özellikle 1785-1873 yıllarında kimyada, elektrikte ve biyolojide sağlanan yeni bilimsel ve teknolojik gelişmeler, 19. yüzyılda halkın yaşamını köklü bir biçimde değiştirdi.
19. yüzyıldaki teknik ve toplumsal dönüşümler
Bu yüzyılda Avrupa’da halkın yaşam biçiminde eskisiyle kıyaslanması zor değişiklikler oldu. Bu değişiklikler düşünsel, teknolojik, ekonomik, sosyal vb. bakımlardan gerçekleşti. 19. yüzyılın ilk yarısında büyük gelişme gösteren buhar makineleri teknolojisi, üretimde ve ulaşımda ve elbette bunlara bağlı olarak sosyal yaşamda önemli yeniliklere ve dönüşümlere yol açmıştı. Buhar makinesinin fabrikalara girmesiyle üretim makineleşmeye ve seri nitelik kazanmaya başladı, insanlar büyük kitleler halinde üretimde yer aldılar ve böylece yeni bir sosyal sınıf doğdu.
Özellikle vapurun ve lokomotifin yaşama girişinin sosyal bakımdan büyük dönüştürücü etkileri oldu. Buhar teknolojisi, iletişim hızını elektrik teknolojisininki kadar olmasa da vapurun ve lokomotifin hızı kadar arttırdı.
Ekonomik ve sosyal bakımdan asıl köklü dönüşümler 19. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşti. Bu dönüşümlerin temelinde elektrik teknolojisinin üretim, aydınlatma, ulaşım ve iletişim alanlarına girmesi ve elbette bir kısmı yine elektriğe bağlı olarak tıp teknolojisinde sağlanmış olan ilerlemeler yatıyor.
Elektrikle ilgili olarak gerçekleşen bilimsel ve teknolojik gelişmeler, halkın yaşamını çok büyük ölçüde değiştirdi. Elektrik teknolojisi, üretim yoğunluğunu ve verimini arttırdı ve buna bağlı olarak tüketim de büyük ölçeklerde kitleselleşmeye başladı. Ayrıca makineleşme ve motor teknolojisinin gelişimi ile tarım üretiminde de büyük artışlar sağlandı.
Şehirler büyüdü, sokaklar ve evler aydınlandı ve şehirlerin nüfusları arttı. Ulaşımda ve iletişimde elektriğe bağlı büyük gelişmeler oldu. Elektrikli tramvay 1881 yılında Berlin caddelerinde dolaşmaya başlamıştı. Telgraf ve telefon teknolojisinin ortaya çıkmasıyla toplumsal ilişki kurma imkanları ve hızları arttı. Telgrafın ve sahra telefonunun kullanılması savaş strateji ve taktiklerinde değişikliklere yol açtı.
Öte yandan çok büyük bir toplumsal dönüşüm de tıptaki ilerlemeler aracılığıyla oldu. Özellikle Fransız bilimci Louis Pasteur’un (1822-1895) hastalıkların mikrobik kökeni kuramını ortaya atması ve sonra da hastalığa yol açan mikroorganizmaları saptaması tıpta büyük bir devrim yarattı . Böylece salgın hastalıklarla mücadelede büyük başarılar kazanıldı ve daha önce tedavi edilemeyen hastalıkların tedavi edilebilmesi imkanı doğdu. Pasteur ayrıca koruyucu aşı ve pastörizasyon ilkelerini keşfederek, tıpta ve hazır gıda teknolojisinde kendisinden sonraki insanlığı etkileyecek büyük adımlar attı.
19. yüzyılın ikinci yarısında ameliyat teknolojisinde önemli ilerlemeler oldu. 1847 yılında modern anestezi tekniklerinin uygulamaya girmesiyle, daha önce yapılamayan ameliyatlar yapılabilmeye başladı. Anestezi öncesi dönemlerde yapılan ameliyatlarda en önemli ve birçok durumda belirleyici olan şey, cerrahın operasyonu mümkün olduğu kadar hızlı bir biçimde tamamlamasıydı. Çünkü böylece acı süresi azaltılarak hastanın ameliyata dayanabilmesi sağlanıyordu. Örneğin İskoç cerrah Robert Liston (1794-1847), bir hastasının uyluk kemiğini 28 saniyede kesmesiyle ünlenmişti.
Hastalıkların teşhisi ve tedavisi ile ameliyat tekniklerindeki bu gelişmeler halk sağlığında olağanüstü iyileşmelere yol açtı ve Avrupa’nın nüfusunu eskisinden yüksek oranlarda arttırdı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa nüfusunun artış oranı, bir önceki asırdaki artış oranının üç katından fazlasına ulaşmıştı.
Bilimsel devrimler ve ona bağlı olarak teknolojik gelişmeler, halkın yaşam standartlarını ve refah düzeyini yükselterek, insanların iletişim ve ulaşım imkanlarını arttırarak ve hızlandırarak, kültürel gelişmeyi kolaylaştırarak ve genel eğitimin zorunlu olmasını kaçınılmaz hale getirerek büyük sosyal sonuçlara yol açtılar ve böylece özellikle de 19. yüzyılda modern ulusların oluşmasında çok temel bir rol oynadılar.
Osman Bahadır
* Kopernik’in “Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine” adlı kitabının yayın tarihi olan 1543 ile Isaac Newton’un “Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri” kitabının yayın tarihi olan 1687 yılları arasındaki dönem
Ana görsel: Buharlı tren – Shutterstock
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
